Memur ve işçi aslında temel olarak birer istihdam biçimidir. Ancak ülkemiz personel rejiminde memur ile işçi arasında önemli farklar bulunur. Memur işçi farkı çalışırken ve işten ayrılırken kendini gösterir. Gelin, birlikte bakalım: İşçi ile memur arasındaki fark nedir? Memur mu işçi mi olmak daha iyidir?
Memur ile işçi farkı
Konuyu aslında 3 alt başlığa da ayırabiliriz:
- Memur
- Kamu işçisi
- Özel sektör işçisi
Bu üçlü ayrımın ilki yani memurluk yasal dayanağını 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu’ndan alırken, ister kamu isterse de özel sektör olsun, işçilerin çalışma kaidesini belirleyen esas kanun 4857 sayılı İş Kanunu’dur.
Buna rağmen hemen yukarıda kamu ve özel sektör ayrımı yaptım; çünkü her ne kadar her iki işçi de aynı kanuna yani 4857 sayılı İş Kanunu’na tabi olarak görev yapsa bile, biliyoruz ki; özellikle toplu iş sözleşmeleriyle kamu işçileri daha çok ve geniş haklara sahip olmaktadır.
Memur mu işçi mi?
Bu soru sık sorulan ve fakat nadiren anlamlı olan bir sorudur. Bunun sebebi; ülkemizde insanların çoğu zaman iş ya da statü seçme lüksüne sahip olmadan iş bulmak derdinde olmasıdır.
Yine de böyle bir ikileme düştüyseniz, şanslı azınlıkta yer aldığınızı söyleyebiliriz ve yazım size bu konuda önemli bilgiler verecektir.
Memur ile işçi arasındaki farklar
Bu farkları hemen aşağıda bir tablo ile gösterdim. Gerek tabloda yer alan bilgilerle ve gerekse genel durumla ilgili öncelikle birkaç kelam etmek isterim.
Ülkemiz personel rejiminin en büyük sorunlarından birisi, kanaatimce 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu’nun getirdiği iş güvencesi ve bunun getirdiği “kendini yenilememe” veya “kendini geliştirmeme” sorunudur.
Bu sorun kamuda çalışan hem işçiler hem de memurlar için geçerlidir ve bu iş güvencesi zamanla memurlarda rahatlamaya, tembelliğe ve gerilemeye sebep olmaktadır.
Hâlbuki liyakatin esas alınması ve objektif muvazenelerin uygulanması şartıyla, mutlak iş güvencesinden yoksun olmak çalışanı daha bilgili, yenilikçi ve çalışkan hale getirecektir.
İşçi ile memur arasındaki fark tablosu
Aşağıda genel olarak memur ile işçi arasındaki farkları yazdım. Bunlar dışında gözden kaçan başkaca farklar olabilir. Fakat genel olarak, bu temel ayrılıklar, ikisi arasındaki farkı ortaya koymaya yetecektir.
Önemli bilgi: Aşağıda işçiler için belirtilen kurallar 4857 sayılı İş Kanunu’nun getirdiği ana kurallar olup bunlar işçi lehine gerek iş sözleşmeleriyle ve gerekse toplu iş sözleşmeleriyle pekala genişletilebilir. Nitekim kamuda birçok hak, kanunda yazılı olandan fersah fersah ileri götürülebilmektedir.
| Memur | İşçi | ||
| 1 | Çalışma şartların belirlediği kanun | 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu | 4857 sayılı İş Kanunu |
| 2 | Çalışma süresi | Haftalık 40 saat | Haftalık en çok 45 saat |
| 3 | Hafta tatili | Cumartesi ve Pazar | Herhangi bir gün (Kesintisiz 24 saat) |
| 4 | Yıllık izin süresi | On yılı dolduruncaya kadar 20 gün ve on yıldan sonra 30 gün | Beş yıllık kıdemi tamamlayıncaya kadar 14 iş günü, beş ila on beş yıl arasında 20 iş günü ve on beş yıldan sonra 26 iş günü |
| 5 | Kullanılmayan yıllık izin | En çok 2 senenin yıllık izni kullanılabilir. Daha eski ve kullanılmamış yıllık izinler iptal olur. | Yıllık izinde yıl sınırlaması yoktur ve kaç sene öncenin olursa olsun, kullanılmamış yıllık izinler iptal olmaz. İş akdi sona erdiğinde kullanılmamış yıllık izin varsa, bunların ücreti işçiye ödenir. |
| 6 | Ücretsiz izin hakkı | Oldukça geniş ve çok (Memurların ücretsiz izin hakları neler?) | Son derece dar ve az (Zorla ücretsiz izne çıkarılma) |
| 7 | Ücretli mazeret izni hakkı | Oldukça geniş ve çok (Memurun mazeret izinleri neler?) | Görece az ve yetersiz (İşçi mazeret izinleri neler?) |
| 8 | Cuma namazı izni | Var | Yok |
| 9 | Gece çalışması süresi sınırı | Herhangi bir sınırlama yok. | Gece en çok 7,5 saat çalıştırılabilir (Bazı özel durumlar hariç: Gece çalışması nedir? Gece 7,5 saatin üzerinde çalışma olur mu?). |
| 10 | Günlük çalışma süresi sınırı | Herhangi bir sınırlama yok. | 24 saatlik zaman diliminde en çok 11 saat çalıştırılabilir. |
| 11 | Yıllık fazla mesai süresi sınırı | Herhangi bir sınırlama yok. | İşçi yılda en çok 270 saat fazla mesai yapabilir. |
| 12 | Sağlık raporu alınca maaş kesintisi | Heyet raporu olursa maaş kesintisi olmaz. Tek hekim raporunda 7 günden sonra kesinti başlar. (Devlet memuru rapor aldığında maaşı kesilir mi? | Maaş kesintisi kural olarak olur. İşçi maktu aylık ücret ile çalışıyorsa kesinti olmaz. (Raporlu işçinin maaşı kesilir mi?) |
| 13 | Sağlık raporu alınca rapor parası | Rapor parası ödenmez. | Belirli şartların sağlanması halinde rapor parası ödenir (Rapor parası ya da geçici iş göremezlik ödeneği nedir?). |
| 14 | Maaş ödeme sistemi | Önce bir aylık maaşını alır ve sonra çalışır. | Önce çalışır ve sonra maaşını alır. |
| 15 | İş güvencesi | Çok kuvvetli bir iş güvencesi vardır. | Kamuda oldukça kuvvetli ve fakat özel sektörde zayıf bir iş güvencesi bulunur. (İşçilerin iş güvencesi var mı?) |
| 16 | Kurumlar arası nakil hakkı | Kurumlar arası nakil hakkı vardır. | Kurumlar arası nakil hakkı yoktur. |
| 17 | Siyaset yapma yasağı | Memurlar siyaset yapamaz. | İşçiler siyaset yapmak hakkına sahiptir. |
| 18 | Tabi olduğu SGK sistemi | 5510/4-1-c (Eski emekli sandığı) | 5510/4/1-a (Eski SSK) |
| 19 | Emekli olduğunda hak ettiği alacak türü | Emekli ikramiyesi | Kıdem tazminatı |
| 20 | Hak arama merci | İdare mahkemeleri | İş mahkemeleri |
SONUÇ
Memur işçi farkı birçok kimsenin merak ettiği ve anlamakta zorlandığı bir konudur. Bunun nedeni memur işçi farkının hem çalışma esaslarını belirleyen ana kanunların farklı olması (657 ve 4857) gem de fiili çalışma şartlarının da garip biçimde beklenmedik şekilde farklılık arz etmesidir.
Şahsi mütalaama göre; özellikle kamuda aynı birimde çalışan ve dahi bazen aynı işi yapan (memur ve işçi itfaiye eri gibi) personelin bu kadar farklı çalışma şartlarına tabi olması kabul edilemez.
Elbette kamu ile özel sektörün aynı şartlara tabi olması beklenemez. Birisinin finansörü bizzat kamu kurumları iken diğerinin finansörü özel işyerleridir; fakat en azından kamuda çalışan işçilerle yine kamuda görev yapan memurlar arasındaki çalışma şartları farklılıklarının giderilmesi veya en azından asgariye indirilmesi gerektiğini düşünüyorum.
Memur işçi farklı ile ilgili sık sorulan sorular:
Memur mu üstün işçi mi?
Bu sorunun kesinlikle doğrudan bir cevabı yoktur. Her kurumun kendi iç personel mevzuatı vardır ve kimin hangi görevinin ve yetkisinin olduğu burada belirlenmiştir. Haliyle, her somut olay özel olarak değerlendirilerek bu soruya cevap bulunmalıdır.
Memurun amiri işçi olur mu?
Kamu görevi asıl olarak memurlar eliyle yerine getirilir ve işçi memurun amiri olamaz.
