Akdi tatil nedir?

İş Kanunu’na tabi bir işçi için temel haklardan birisi de hafta tatilidir. Ancak uygulamada karşılaşılan benzer bir kavram olan akdi tatil, hafta tatili ile karıştırılmaktadır. Akdi tatil nedir ve akdi tatilin yıllık izne, ücrete etkisi ne olur?

İş Kanunu’nda hafta tatili

Hafta tatili konusunu daha önce defalarca ve farklı ayrıntılara değinerek yazdık, şu yazılarımızdan gerekli bilgileri alabilirsiniz:

https://mustafabaysal.com/isci-hafta-tatilini-nasil-hak-eder/

https://mustafabaysal.com/iscinin-hafta-tatili-pazar-gunu-olmak-zorunda-mi/

Yine de kısaca hatırlatmak gerekirse; İş Kanunu işçinin 7 günlük zaman diliminde en az 24 saatlik kesintisiz dinlenmesini istemektedir ve bu hakkı da hafta tatili olarak adlandırmaktadır.

O halde diyebiliriz ki; işçinin haftada bir gün / 24 saat kesintisiz dinlendirilmesi yasal bir zorunluluk olup bu sürenin üstünde bir dinlenmenin işçiye sağlanması, işverenin takdirindedir; fakat altında bir süre hafta tatili olarak belirlenemez.

Cumartesi gününün tatil olması

Günümüzde birçok işyerinde uygulanan sistem, haftada bir gün hafta tatili verilmesi ve işçilerin 6 iş günü boyunca çalışması şeklindedir.

Yine de bazı işyerlerinde 5 gün çalışma ve 2 gün dinlenme sistemi de uygulanmaktadır. Sektörün özelliği gereği hafta sonu kapalı olması gerekiyorsa ya da işverenin tercihi sonucunda cumartesi ve pazar çalışılmıyorsa, bu tür işyerlerinde hafta tatili adeta 24 saatten 48 saate ya da 1 günde 2 güne çıkmaktadır.

Akdi tatil ne anlama gelir?

Yukarıdaki bilgileri akılda tutarak, akdi tatilin tanımını yapalım. Akit kelimesi sözleşme anlamına gelir ve İş Hukuku açısından, işçi ve işveren arasında düzenlenen yazılı metinleri ihtiva eder.

O halde iş sözleşmesi, toplu iş sözleşmesi ya da işyeri uygulama yönetmelikleri gibi yazılı metinler; işçi ile işveren arasındaki hukuki ilişkinin niteliği ile ayrıntılarını belirleyen akdi metinlerdir.

İşte akdi tatil; işçi ile işveren arasındaki anlaşma sonucunda, işçiye zaten hakkı olan hafta tatili dışında verilen diğer hafta tatili gününü ya da günlerini ifade eder.

Akdi tatilde hafta tatili ücreti

Her şeyden önce bilinmelidir ki; akdi tatilin varlığı, o günler için işçiye hafta tatilinde sahip olduğu hakları vermez. Bilindiği üzere hafta tatilinde işçiye çalışmadığı halde bir günlük ücret ödenir ve bu işçi bir de o gün çalışırsa fazladan bir günlük hafta tatili ücreti de alır.

Tam da bu noktada şu soru gündeme gelir: İşçi akdi hafta tatilinde çalışırsa ne olur? Bir günlük fazladan ücret hak eder mi? Bu sorunun cevabını Yargıtay’a bırakalım ve sonra bilahare değerlendirelim.

“Davacının hafta tatili alacağı yönünden ise davacı, toplu iş sözleşmesi gereği akdi tatil olan cumartesi günlerinde ve ayda en az iki hafta tatilinde çalıştığını, hafta tatili çalışmalarının eksik ödendiğini iddia etmiştir. Hükme esas alınan bilirkişi raporunda, davacının hafta sonu çalışmalarının cumartesi günlerine isabet ettiğinin tespit edildiği, işyerinde uygulanan toplu iş sözleşmelerinde cumartesi günlerinin akdi tatil, pazar günlerinin ise hafta tatili olarak düzenlendiği, toplu iş sözleşmesi ve uygulama doğrultusunda cumartesi çalışmalarının hafta tatili olarak kabul edildiği belirtilerek, davacıya cumartesi çalışmalarının tamamı için 1+1 yevmiye üzerinden ödeme yapıldığı, zamlı kısmının ise ödenmediği gerekçesiyle aradaki fark ( zam kısmı farkı) hesaplanmıştır. Hesaplanan tutar mahkemece, hafta tatili alacağı adı altında hükme bağlanmıştır.

Öncelikle, 4857 sayılı İş Kanunu uyarınca hafta tatili, yedi günlük zaman dilimi içindeki yirmidört saatlik dinlenme hakkını ifade etmektedir. İşyerinde yürürlükte bulunan toplu iş sözleşmesinde, cumartesi günü akdi tatil, pazar günü hafta tatili olarak tanımlanmıştır. Toplu iş sözleşmesinde akdi tatil olarak tanımlanan gün, 4857 sayılı Kanun uyarınca hafta tatili günü sayılmamaktadır. Anılan sebeple, bilirkişi raporunda akdi tatil günü için yüzde elli zamlı ödeme yapılması gerektiği kabul edilerek, fark hesabı yapılması hatalı olmuştur. Bu yön nazara alınarak, davacının hafta tatili ücret alacağı isteğinin reddi gerekirken kabulü hatalı olup bozmayı gerektirmiştir.” (22 Hukuk, 2015/36039 K.)

“Dosya içeriği ve Dairemizden geçen emsal dosyalar birlikte değerlendirildiğinde, işyerinde normalde cumartesi günleri çalışılması veya çalışılmaması işverenin yönetim hakkından kaynaklanmakta olup eğer bireysel veya toplu iş sözleşmesinde Cumartesi gününün açıkça hafta tatili (akdi tatil) olduğu düzenlenmemişse o gününün işgünü sayılması gerektiği, davalı işyerinde ise haftanın 6 gününün iş günü, 1 gününün hafta tatili olduğunun kabulü gerektiği sonucuna varılmıştır. Bu nedenle Mahkemece cumartesi ve pazar gününün hafta tatili olarak kabul edilmesi hatalıdır.” (22 Hukuk, 2020/1396 K.)

“Öncelikle, 4857 sayılı İş Kanunu uyarınca hafta tatili, yedi günlük zaman dilimi içindeki yirmidört saatlik dinlenme hakkını ifade etmektedir. İşyerinde yürürlükte bulunan toplu iş sözleşmesinde, Cumartesi günü akdi tatil, Pazar günü hafta tatili olarak tanımlanmış; vardiyalı çalışmalarda ise beşinci günden sonraki altıncı gün akdi tatil, altıncı günden sonraki yedinci gün ise hafta tatili olarak tanımlanmıştır. Toplu iş sözleşmesinde akdi tatil olarak tanımlanan gün, 4857 sayılı Kanun uyarınca hafta tatili günü sayılmamaktadır.” (22 Hukuk, 2019/14722 K.)

“…

Taraflar arasında toplu iş sözleşmesinde dinlendirilme günü olarak kararlaştırılan cumartesi gününün, yıllık izin süresi hesabında nasıl değerlendirilmesi gerektiği uyuşmazlık konusudur.

Yargıtay 22. Hukuk Dairesi’nin kapatılması sonrasında Başkan ve Üyelerinin Yargıtay 9. Hukuk Dairesinde görevlendirilmesi üzerine her iki Daire kararlarında uyuşmazlık konusu hususlar görüşülmüş ve böylelikle bir çok konuda uygulamanın birleştirilmesine karar verilmiştir.

Bu konular arasında, hafta tatili günü olarak kararlaştırılan cumartesi gününün yıllık izin hesabında nasıl değerlendirileceği sorunu da ele alınmış ve burada, “4857 sayılı İş Kanunu’nun 46 ve 63. maddelerine göre hafta tatili haftalık 45 saatlik çalışmadan sonraki 24 saatlik bir gündür. Bu nedenle kural olarak cumartesi işgünüdür. Akdi tatil günü olarak cumartesi günleri yıllık izin süresine eklenmez. Başka bir anlatımla, cumartesi günleri akdi tatil günü olarak işçi çalışmadığı takdirde yıllık ücretli izin süresine ilişkin hesapta hafta tatili olarak değerlendirilemez.

“Cumartesi günü hafta tatili olarak da kararlaştırılabilir. Bireysel veya toplu iş sözleşmeleriyle cumartesi ve pazar günleri hafta tatili günü olarak belirlenmişse, İş Kanunu’nun 56/5. maddesi gereği her iki gün yıllık izin sürelerinden sayılmaz. Başka bir anlatımla yıllık izin kullanma dönemi içindeki cumartesi ve pazar günleri kullanılan izin süresinden düşülür. Ancak bireysel veya toplu iş sözleşmesinde hafta tatiline eklenen bu cumartesi gününün yıllık izin hesabında iş günü olarak sayılacağı veya izin süresinden düşülmeyeceği şeklinde açık bir kural mevcutsa, bu hüküm geçerli sayılmalı ve İş Kanunu’nun 56/5. maddesi gereği sadece yıllık izne rastlayan pazar günleri izin süresinden düşülmelidir.” yönünde Dairemiz uygulaması belirlenmiştir…” (9 Hukuk, 2021/5272 K.)

Akdi tatil yıllık izinden düşülür mü?

Akdi tatille ilgili bir başka konu ise yıllık izin süresinden düşülüp düşülmeyeceğidir. Öyle ya; yıllık izin süresine rastlayan hafta tatili günleri izinden sayılmaz ve izin süresine eklenir.

Akdi tatili olan bir işçi için durum ne olacaktır? Bu sorunun cevabını da yukarıdaki Yargıtay kararları ışığında aramak gerekir.

Akdi tatilde yıllık izin ve hafta tatili ücreti

Yukarıda sorduğum soruları ve Yargıtay kararlarını bir arada değerlendirmek gerekirse; her şeyden önce, akdi tatil kavramından bahsedebilmek için bu tatil gününün iş sözleşmesi ya da toplu iş sözleşmesi gibi yazılı bir metinle sabit olması gerektiğini söyleyebilirim.

Örneğin iş sözleşmesinde ya da toplu iş sözleşmesinde; cumartesi günün akdi tatil olduğu ya da işçinin 5 gün çalışmasının ardından 6ncı çalışma gününün akdi tatil olduğu gibi bir hüküm yer almalıdır.

Böyle bir hüküm mevcutsa, bu defa aynı metinde akdi tatil çalışmasının niteliğine ilişkin bir hüküm olup olmadığına bakmak gerekir. Burada bir hüküm varsa, ona göre hareket etmek gerekir. O halde aşağıdaki sıralama, sizi doğru sonuca götürecektir:

• İş sözleşmesi ya da toplu iş sözleşmesi gibi bir metinde akdi tatil günü belirlenmiş mi?
• Belirlenmişse, bu günün ücretine ya da hafta tatili olup olmadığına ya da yıllık izinden sayılıp sayılmayacağına dair hüküm var mı?
• Varsa, bu hükümler esas alınır.
• Yoksa, genel hükümlere göre sonuca varılır.

Buradaki genel hükümler, Yargıtay tarafından belirlenen kurallar olacaktır. Buna göre;

• Eğer akdi tatil uygulaması yazılı bir metinle belirlenmemişse
• İşverenin yönetim hakkı kapsamında verdiği bir hak olarak görülür
• Bu gün çalışması için hafta tatili ücreti ödenmeyeceği gibi, bu günler yıllık izin süresine de dahil edilir.

Durumu 3 örnekle somutlaştıralım:

İlk örneğimizde toplu iş sözleşmesinde bir hüküm olsun ve bu hükme göre cumartesi günü akdi tatil olarak belirlensin. Yine aynı TİS’te akdi tatilin hafta tatili sayılmayacağı açıkça ifade edilsin. Artık yoruma gerek kalmadan; akdi tatil çalışmasının hafta tatili çalışması gibi değerlendirilemeyeceğini ve yıllık izin süresine de eklenmeyeceğini söyleyebiliriz.

İkinci örneğimizde yine bir toplu iş sözleşmesinde akdi tatil günü olarak cumartesi belirlensin; fakat başkaca hiçbir hüküm olmasın. Bu durumda, yukarıda yer alan 2020/1396 sayılı Yargıtay kararı gereğince, bu günlerin hafta tatili gibi değerlendirilmesi ve yıllık izin süresine de eklenmesi gerekir.

Üçüncü örneğimizde ne toplu iş sözleşmesinde ne de iş sözleşmesinde akdi tatile ilişkin hiçbir hüküm olmasın; ama işveren işçisine Pazar haricinde bir de cumartesi gününü tatil veriyor olsun. Bu durum işverenin yönetim hakkı kapsamında kabul edilmeli ve cumartesi hafta tatili gibi değerlendirilmemeli, ayrıca bu günler yıllık izin süresine de eklenmemelidir.

SONUÇ

Akdi tatil kavramından bahsedebilmek için; öncelikle buna ilişkin iş sözleşmesinde ya da toplu iş sözleşmesinde bir hüküm aramak gerekir. Eğer işveren herhangi bir yazılı metin gereği değil de kendiliğinden örneğin cumartesi gününü de ekstradan tatil olarak işçisine veriyorsa, bu defa akdi tatilden değil; işverenin yönetim hakkı kapsamında işçiye verdiği bir tatilden söz edilir.

Ancak iş sözleşmesinde ya da toplu iş sözleşmesinde akdi tatil günü belirlenmişse ne olacağı ve bu günlere ait çalışmaların hafta tatili çalışması gibi değerlendirilip değerlendirilmeyeceği ise, çeşitli senaryolara göre değişir. Bunların ne olduğunu yukarıda detaylıca açıkladım.