İşyerinde en az bir yıl kıdemi bulunan işçiye, bazı şartların varlığı halinde ödenecek olan kıdem tazminatına bir üst sınır getirilmiştir. Buna göre; işçiye bir yılı için ödenecek kıdem tazminatı tavanı, en yüksek devlet memuruna bir hizmet yılı için ödenecek azami emeklilik ikramiyesini geçememektedir. Peki ama işveren, işçisine kıdem tazminatının tavan miktarı üstünde ödeme yapmak isterse ne olur?
Kıdem tazminatı şartları
Kıdem tazminatı alma şartlarını daha önce ayrıntılı olarak açıklamıştık. İşveren bünyesinde en az 1 yıllık kıdemi olan ve iş sözleşmesi, kıdem tazminatını hak edecek şekilde sona eren işçiye, çalışmış olduğu her bir yıl için son ay brüt maaşı kadar tazminat ödenmesi gerekmektedir. Bu brüt maaş hesabında, aylık maaş dışında başka bazı kalemler de dikkate alınmalıdır.
Kıdem tazminatı tavanı
Yukarıda belirttiğimiz en yüksek devlet memuruna ödenecek olan emeklilik ikramiyesi her yıl değişmektedir. Bu nedenle kıdem tazminatı tavanı da her yıl; hatta bazen 6 aylık dönemlerde artış göstermektedir. 2024 yılı kıdem tazminatı tavanı ise 35.058,58 TL’dir.
Kıdem tazminatından yapılan kesintiler
Kıdem tazminatı, işçinin yıllarca verdiği emeğin karşılığı olduğu için, birçok vergi ve prim kaleminden istisna tutulmuştur. Kıdem tazminatından gelir vergisi kesilmediği gibi SGK primi de tahsil edilmemektedir. Kıdem tazminatı sadece damga vergisine tabidir ve bu oran da %1’in altında bir kesintiyi ifade etmektedir.
Kıdem tazminatı tavanı aşılabilir mi?
Bu sorunun cevabı, ilk bakışta “hayır” gibi görünür. Çünkü 1475 sayılı İş Kanununun 14üncü maddesine göre “kıdem tazminatının yıllık miktarı, Devlet Memurları Kanununa tabi en yüksek Devlet memuruna 5434 sayılı T.C. Emekli Sandığı Kanunu hükümlerine göre bir hizmet yılı için ödenecek azami emeklilik ikramiyesini” geçemeyecektir.
Bu hüküm emredici bir kuralı içerse de, aksinin olması durumunda her hangi bir yaptırım öngörülmemiştir. Bir başka deyişle; kıdem tazminatı için tavan belirlenmiş, ancak bu tavanın aşılması bir cezai yaptırıma bağlanmamıştır.
Kıdem tazminatı tavanı işveren için var
Evet, işçi normal şartlar altında, ne kadar maaş alıyor olursa olsun; işvereni, tavandan daha yüksek kıdem tazminatı ödemesi konusunda zorlayamaz. İşveren, istemedikten sonra, işçisine kıdem tazminatı tavanı kadar ödeme yaparak sorumluluktan kurtulmuş olur.
Hatta Yargıtay kararlarında (9 Hukuk, 2010/541 E.) “Öğretide kıdem tazminatı tavanını bertaraf eden sözleşme hükmünün batıl olduğu görüşünün ileri sürüldüğüne” dair ifadeler yer almaktadır.
Kıdem tazminatı tavanı toplu iş sözleşmesiyle aşılabilir mi?
Özellikle kamuda geçerli toplu iş sözleşmelerinde çok yüksek oranlarda kıdem tazminatlarının belirlendiğini görüyoruz. İşçinin 40 günlük ya da 60 günlük brüt ücreti şeklinde belirlenen bu kıdem tazminatlarının aslında bir anlamı yoktur.
TİS ile isterse 300 günlük ücret kadar kıdem tazminatı belirlensin, ödeme yine de kıdem tazminatı tavanını aşamayacaktır. Buna ilişkin bir Yargıtay kararı şu şekildedir:
“… Taraflar arasında kıdem tazminatının hesabında altmış günlük ücretin esas alınması nedeniyle kıdem tazminatı tavanının aşılıp aşılmadığı ayrı bir uyuşmazlık konusudur.
Kıdem tazminatı hesabında esas alınacak ücret, işçinin son ücretidir. Başka bir anlatımla, iş sözleşmesinin feshedildiği anda geçerli olan ücrettir. İhbar öneli tanınmak suretiyle yapılan fesihte önelin bittiği tarihte fesih gerçekleştiğinden, önelin bittiği tarihteki ücret esas alınmalıdır. Bildirim öneli tanınmaksızın ve ihbar tazminatı da tam olarak ödenmeden işverence yapılan fesih durumunda ise, bildirim öneli sonuna kadar işyerinde uygulamaya konulan ücret artışından, iş sözleşmesi feshedilen işçinin de yararlanması ve tazminatının bu artan ücret esas alınarak hesaplanması gerekir.
Kıdem tazminatı hesabında dikkate alınması gereken ücret, işçinin brüt ücretidir. O halde, kıdem tazminatı, işçinin fiilen eline geçen ücreti üzerinden değil, sigorta primi, vergi sendika aidatı gibi kesintiler yapılmaksızın belirlenen brüt ücret göz önünde tutularak hesaplanır.
4857 sayılı İş Kanunu’nun 120. maddesi uyarınca yürürlüğü devam eden mülga 1475 sayılı İş Kanunu’nun 14. maddesinde, “Toplu sözleşmelerle ve hizmet akitleriyle belirlenen kıdem tazminatlarının yıllık miktarı, Devlet Memurları Kanununa tabi en yüksek Devlet memuruna 5434 sayılı T.C. Emekli Sandığı Kanunu hükümlerine göre bir hizmet yılı için ödenecek azami emeklilik ikramiyesini geçemez” şeklinde kurala yer verilmiştir. Belirtilen üst sınır, “genel tavan” olarak adlandırılabilir. En yüksek devlet memuru da Başbakanlık Müsteşarı olduğundan genel tavan, bu görevdeki kişinin emekliliği halinde Emekli Sandığınca ödenecek olan bir yıllık ikramiye oranını geçemeyecektir.
Genel tavan, iş sözleşmesinin feshedildiği andaki tavandır. Önelli fesih halinde önelin son bulduğu tarih tavanın tespitinde dikkate alınır. İstirahat raporu içinde iş sözleşmesinin işverence feshi halinde ise, rapor bitimi tarihi feshin yapıldığı tarih sayılacağından, bu tarihteki tavan gözetilmelidir. İşverence ihbar öneli tanınmaksızın işçinin iş sözleşmesinin feshine rağmen ihbar tazminatının ödenmemiş olması durumunda, önel süresi içinde meydana gelen tavan artışından işçinin yararlanabileceği Dairemizce kabul edilmektedir.
Mahkemece, işyerinde uygulanan toplu iş sözleşmesi gereği, kıdem tazminatı, davacının yıllık altmış günlük ücreti esas alınarak hesaplanmıştır. Fesih tarihinde yürürlükte bulunan toplu iş sözleşmesinin 30. maddesinde “Kıdem tazminatının hesabı konusunda iş kanunu hükümleri uygulanır. Ancak işçilerin hizmet akitlerinin iş kanunundaki kıdem tazminatının ödenmesini gerektiren hallerinden birisi ile feshi halinde, işçiye her zaman tam hizmet yılı için altmış günlük ücreti tutarında kıdem tazminatı ödenir“ düzenlemesine yer verilmiştir.
Somut olayda davacının iş sözleşmesi 08.05.2013 tarihinde yazılı fesih bildirimi olmaksızın sona ermiştir. Bu tarih itibariyle mülga 1475 sayılı İş Kanunu’nun 14. maddesi uyarınca kıdem tazminatı tavanı 3.129,25 TL’dir. Kıdem tazminatı tavanın aşılamayacağı emredici kuraldır. Dosya içindeki belgelere dayalı olarak davacının giydirilmiş ücreti 2.344,20 TL, kıdem tazminatına esas ücreti ise 4.688,40 TL olarak kabul edilmiştir. Mahkemece, davacının toplu iş sözleşmesinden yararlandığı kabul edildiği takdirde, Toplu İş Sözleşmesinin ilgili maddesi gereği kıdem tazminatına esas giydirilmiş ücretinin tespiti 60 günlük ücreti bakımından yapılmalı, buna göre bulunacak miktarın tavanı aşması durumunda tavan ücretinden kıdem tazminatının hesaplanması gereklidir.
Belirlenen bu durum karşısında emredici kural olan kıdem tazminatı tavanının toplu iş sözleşmesi hükümleri ile dahi aşılamayacağı dikkate alındığında, tavan aşılarak hesaplama yapılması hatalı olmuştur…” (22 Hukuk, 2015/20323 E. ve 2017/24933 K.)
Kıdem tazminatı tavanı aşılırsa ne olur?
1475 sayılı İş Kanunu ile kıdem tazminatına tavan uygulaması getirilse de ve hatta öğretide tavanın üstünde kıdem tazminatı ödeneceğine ilişkin iş sözleşmesi hükümlerinin geçersiz olduğu kabul edilse de; işveren bu tavanın üzerinde kıdem tazminatı ödeyebilir.
Ancak bu durumda vergisel açıdan ve SGK primleri bakımından sonuçlar değişecektir. Şöyle ki; kıdem tazminatı sadece damga vergisine tabi olduğu için, tavana kadar yapılan kıdem tazminatı ödemelerinden sadece damga vergisi kesilecektir. Tavanı aşan ödemelerden ise gelir vergisi ve damga vergisi kesilmeli; ayrıca kanaatimce bu ödemelerden SGK prim tahakkuku da yapılmalıdır.
SONUÇ
İşçinin maaşı ne kadar olursa olsun; işveren ona kıdem tazminatı tavanı kadar ödeme yaptığında sorumluluğunu yerine getirmiş kabul edilir.
Ancak buna rağmen işveren, işçisine tavanı aşan miktarlarda kıdem tazminatı ödemek istiyorsa, bunun önünde bir engel yoktur. Bu durumda; tavanı aşan tutarlardan hem gelir vergisi hem de damga vergisi kesilmeli ve ayrıca SGK kişi payı primi de ödenecek miktardan düşülmelidir.
Örneğin 2024 yılı ilk altı ayı içinde işten ayrılan bir işçisine, her hizmet yılı için 50.000,00 TL kıdem tazminatı ödemek isteyen bir işveren; bu tutarın 35.058,58 TL’sinden sadece damga vergisi kesmeli ve 14.941,42 TL’den ise gelir vergisi, damga vergisi ve SGK kişi payını düşerek ödeme yapmalıdır.
Sık sorulan sorular:
Kıdem tazminatı tavandan fazla ödenir mi?
Evet, ödenebilir; fakat bu durumda tavanın üstündeki tutarlar kıdem tazminatı gibi değerlendirilmez ve farklı kesintilere tabi olur.
Kıdem tazminatı tavanı neye göre belirlenir?
Kıdem tazminatı tavanı, en yüksek devlet memuruna bir hizmet yılı için ödenecek olan emeklilik ikramiyesine göre belirlenir.
Merhaba Mustafa bey,
Kıdem tazminatına esas tüm şartları sağlamaktayım. İş yerimin bulunduğu SGK’ya belgemin alınması için baş vurduğumda, verilecek belgenin 1 ay içinde kullanılması gerekliliği, eğer kullanılmaz ise yenisinin 1 sene sonra verileceği cevabını aldım. Konuyla ilgili ilk yazınızda bahsettiğiniz için sormak isterim, belge ilgili SGK bürosundan alındıktan sonra eğer 1 ay içinde kullanılmaz ise, farklı bir SGK müdürlüğünden yeniden alınabilir mi ? (Hadi diyelim ki iş yerimin bulunduğu SGK müdürlüğü gerçekten 2nci kez belge vermedi.)
Bilgi için şimdiden teşekkürler,
Merhaba, bu konuda SGK bir türlü istikrar sağlayamadı. Bu nedenle size SGK’nın bilgisini ciddiye almanızı öneririm, sonra sıkıntı yaşayabilirsiniz.
Değerli yazınızı okudum. Kıdem tazminatında tavan en yüksek devlet memurunun aldığı tavan olabiliyorsa ve işverende buna zorlanamıyorsa. Toplu iş sözleşmesi ile taraflarca imzalanarak belirlenen kurallar zorlama sayılabilirmi? Toplu iş sözleşmemde nırmal emekliliğim halinde ”her yıl için 60 günlük kıdem tazminatı ödenir” maddesine uyulmadı. Normal brüt maaşım kadar biĺe ödenmedi. Bu konuda ne yapabilirim.
Merhaba, Yargıtay bu konuda kıdem tazminatı tavanının emredici kural olduğunu ve hiçbir şekilde aşılamayacağını düşünüyor. Buna ilişkin bir Yargıtay kararını, sorunuz üzerine yazımıza ekliyorum.