İşçi işyeri açabilir mi?

İşçinin işyeri açmak istemesinin çeşitli nedenleri olabilir. İşçi yeni bir heyecan arıyor olabileceği gibi aldığı maaş işçiye yetmiyor da olabilir. Hangi nedenle olursa olsun, işçi işyeri açabilir mi?

Memurların işyeri açması

Bu soruyu bir memur için sorsaydık, cevabımız rahatça “hayır” olurdu. Bunun nedeni, memurun hangi işleri yapabileceğinin, hangilerini yapamayacağının kanunlarla sınırlanmış ve belirlenmiş olmasıdır. Ama aynı şeyi işçi için söyleyemeyiz.

İş Kanunu işçinin işyeri açmasına ne diyor?

4857 sayılı İş Kanunu işçi için adeta bir başvuru kaynağıdır. İş hukukunun sistematiği gereği, iş sözleşmesindeki hükümler İş Kanununa aykırı olamaz. Ama kanundan daha çok ve işçi lehine haklar içerebilir. Bu durumda İş Kanununa baktığımızda, bir şey söylemediğini görüyoruz.

Ama İş Kanununun 25 inci maddesi gereğince, işçinin bazı sorumlulukları da vardır. Bunlardan bir tanesi de işverenin güvenini kötüye kullanmamaktır. İşverenden habersiz işyeri açmak, işçinin işini aksatıyorsa bunun bir tür güveni kötüye kullanmak olduğunu söyleyebiliriz.

İş sözleşmesinde ne yazıyor?

İşçinin işyeri açıp açamayacağı sorusunu duyduğumuz anda yapmamız gereken ilk iş, sözleşmeyi açmak olmalıdır. İş sözleşmesinde işçinin işyeri açamayacağına dair bir hüküm varsa bu durumda işçi işyeri açamaz. İşçinin işyeri açabileceği yazıyorsa, işçi elbette işyeri açabilir. Peki, hiçbir şey yazmıyorsa!

Toplu iş sözleşmesi var mı?

İş sözleşmesinde hiçbir hüküm yoksa, o halde işyerinde toplu iş sözleşmesi olup olmadığı önem kazanır. Varsa, bu durumda aynı iş sözleşmesinde olduğu gibi, toplu iş sözleşmesindeki hükümlere göre karara varılır. Ya toplu iş sözleşmesi de yoksa!

İş Kanunu devreye girer

Evet, ne iş sözleşmesinde ne de toplu iş sözleşmesinde bir hüküm bulamadık. O zaman istikametimiz İş Kanunu olacak. Çünkü işçi / işveren arasındaki genel kuralları koyan kanun o. İş Kanunu ise şu şekilde okumamız lazım:

• Kanunda işçinin işyeri açmasıyla ilgili bir yasak var mı? YOK
• Peki açabileceğine dair bir hüküm var mı? YOK
• O zaman genel kurallar devreye girecek.

İşçinin uyması gereken genel kurallar

İşçinin asli görevi iş görmektir. Bu görevini işverene bağımlı olarak yapmakla da sorumludur. İşverenin yükümlülüğü ise ücret ödemektir. O halde, işçinin işyerinde ya da işyeri dışında yaptığı her hangi bir hareket, söz ya da iş işvereni ya da yaptığı işi olumsuz etkilememelidir.

Bunu bir örnekle açıklayacak olursak, işçi işyeri dışında kavga ederse, normalde bu nedenle işçi işten çıkarılamaz. Ama işçinin kavgası mesela medyaya yansır, o sırada işçinin üzerinde işyeri kıyafeti olursa, işveren bu kavganın işe yansıdığını iddia ederek işçiyi haklı nedenle derhal işten çıkarabilir. Bununla ilgili yazımıza şu bağlantıdan göz atabilirsiniz: mustafabaysal.com/kavga-eden-iscinin-isten-cikarilmasi-mumkun-mudur

İkinci durum ise bağımlı olmakla alakalıdır. Bu bağımlılık aynı zamanda onun güvenini kötüye kullanmamayı gerektirir. İşçinin açacağı işyerinin işini etkileme ihtimali varsa, işçi bu durumu işvereniyle paylaşmalı ve onun görüşünü de almalıdır. Bu karşılıklı güven ilkesinin gereğidir.

İşçinin işyeri açmasına dair Yargıtay kararları

Aşağıdaki karardan da görüleceği üzere; iş sözleşmesinde işçinin başka iş yapmasına dair hüküm varsa, bu hükme göre hareket edilmesi gerekir:

“… Mahkemece, davacının Facebook hesabındaki beyanlarının feshi gerektirecek ağırlıkta bir eylem olmayıp, feshin davacının eylemi karşısında çok ağır bir yaptırım olduğu kabul edilmiştir. Dosyada yer alan davacının olduğu anlaşılan sosyal medya hesabına ait fotoğraf ve paylaşımlardan davacının 21.04.2011 düzenleme tarihli iş sözleşmesinin “Özel Şartlar” başlıklı 7. maddesinin j bendinde düzenlenen; işçinin işverenin yazılı izni olmaksızın başka bir işte çalışamayacağı ve ek iş yapamayacağı” hükmüne aykırı davranışta bulunduğu, davalı işverenin 20.10.2015 tarihli fesih bildiriminde bu hususu da fesih nedeni olarak belirttiği, davacının iş sözleşmesine aykırı davranışta bulunması nedeniyle iş ilişkisinin sürdürülmesinin işveren açısından önemli ve makul ölçüler içinde beklenemeyeceği, bu nedenle davalı işverenin feshinin geçerli nedene dayandığı anlaşıldığından…” (9 Hukuk, 2016/14956 E. ve 2017/9595 K.)

Kamu işçisi işyeri açabilir mi?

Yukarıda anlattığımız hususlar aynen kamu işçileri ya da sürekli işçiler için de geçerlidir. Bunların da öncelikle iş sözleşmesine ve toplu iş sözleşmesine bakılması gerekir.

Bu metinlerde ve diğer kamu kurumu iç mevzuatında işçinin ek iş yapması ya da işyeri açması yasaklanmamışsa, bu işçiler de açıkladığımız şartlar dahilinde işyeri açabilir.

Mesai saatleri dışında ek iş

Bize gelen sorularda, mesai saatleri dışında ek iş yapılmasının mümkün olup olmadığı da soruluyor. Aslında bu sorunun cevabını bu yazımızla vermiş de olduk. Çünkü işçinin mesai saatleri içinde ek iş yapması zaten mümkün değildir.

Yani bu yazıda uzun uzun anlattığımız işyeri açma ya da ek iş yapma durumlarının mümkün olması için, bunların mutlaka mesai saatleri dışında yapılması gerekir. Eğer işçi mesai saatleri içinde, örneğin bilgisayar üzerinden vs. ek iş yapmayı düşünüyorsa, bunun hiçbir şekilde mümkün olmayacağını bilmelidir.

SONUÇ

İşçi tarafından işyeri açılması halinde bu durumun vergi ve SGK bakımında farklı sonuçları olabileceğinden, işyeri açıldığı personel ya da muhasebe birimine bildirilmelidir. Genel kural olarak işçi, işyeri açabilir. Ama bu yeni işyerinin mevcut işini olumsuz etkilememesi ve işçinin işini aksatmaması gerekir.

İşçinin işyeri açmasıyla ilgili kuralları özet olarak şu şekilde de sıralayabiliriz:

• İşçinin başka bir işyeri açıp çalıştırması konusunda iş sözleşmesine bakılır.
• İş sözleşmesinde buna dair bir hüküm varsa, bu hüküm esasa alınır.
• İşyerinde TİS varsa, ona bakılır. TİS’te bu hususta hüküm varsa, o hüküm esas alınır.
• Ne iş sözleşmesinde ne de TİS’te işçinin işyeri açmasıyla ilgili bir yasak ya da izin, yani bir hüküm yoksa bu defa aşağıdaki kurallara göre hareket edilir.
• İşçinin açacağı işyeri ne işini ya da işyerini olumsuz olarak etkilemeyecekse, işçinin işini aksatmayacaksa işçi işyeri açabilir.
• İşçinin açacağı işyerinin işverene ya da işçinin asıl işine olumsuz bir etkisinin olması ihtimali varsa, bu durumda işverene görüşü sorulmalıdır.
• İşçinin işini aksatmasına sebep olacak bir işyeri kesinlikle açılamaz.

Görüleceği üzere; İş Kanununa ilişkin bazı soruların net bir cevabı yoktur ki, bu soru onlardan birisidir. Siz de yukarıdaki sıralamayı takip ederek ve durumunuzu değerlendirerek kendiniz için en doğru cevabı bulabilirsiniz.

İşçinin başka işte çalışıp çalışamayacağını anlattığımız yazımıza ve aynı anda iki işte çalışmanın mümkün olup olmadığını açıkladığımız makalemize aşağıdaki bağlantılardan ulaşabilirsiniz:

mustafabaysal.com/isci-ikinci-bir-iste-calisabilir-mi

mustafabaysal.com/ayni-anda-iki-farkli-isyerinde-calisma