Havacılık çalışanlarının İş Kanunu kapsamında olmadığı genel olarak bilinmektedir. Ancak bu gerçekliğin bir istisnası olduğu ise çoğu zaman bilinmez. Havacılık sektöründe olup da İş Kanunu’na tabi olan işçiler de vardır. Hava taşıma işlerinde İş Kanunu’na tabi olanlar kimlerdir?
Hava taşıma işleri İş Kanunu kapsamında değil
Evet; İş Kanunu’nun 4üncü maddesinde, hangi işlerin İş Kanunu kapsamında yer almadığı belirtilmiştir. Buna göre, maddede sayılan işleri yapanlar İş Kanunu bakımından işçi sayılmayacak ve kıdem tazminatı, ihbar tazminatı gibi belli başlı haklardan yararlanamayacaktır. Kanundaki ifadesiyle “hava taşıma işlerinde” çalışanlar İş Kanunu kapsamı dışında tutulmuştur.
O halde örneğin yolcu taşıyan bir havayolu firmasında çalışanlar, yapılan iş bir tür hava taşıma işi olduğundan kanun kapsamı dışında mı kalacaktır?
Pilotlar, hostesler, teknik bakım elemanları ya da diğer yer işlerinde çalışan işçilerin tamamı kanunun istisnalarından mı kabul edilmelidir? B sorunun cevabı ilk bakışta evet gibi görünse de aslında hayır olmalıdır.
Yazıyı okumadan önce İş Kanunu’nda yer alan istisnaları genel olarak aktardığım şu yazıma göz atmanızı öneririm: https://mustafabaysal.com/is-kanunu-kapsamina-girmeyen-isciler/
Hava taşımada İstisnanın istisnası
İş Kanunu 4üncü maddesinde istisnaları sayarken, aynı madde içinde bir de istisnaların istisnalarını saymıştır. Hava taşıma işleri kanun kapsamını dışında tutulurken, aynı maddeyle “Havacılığın tüm yer tesislerinde yürütülen işler” ise İş Kanunu kapsamına alınmıştır.
Hangi işçiler İş Kanunu’na tabi?
Bu durumda çalışanları ikiye ayırmak gerekecektir. Havayolu firmasında bizzat havada çalışan tüm işçiler İş Kanunu dışında değerlendirilirken, aynı firmanın yer işlerinde çalışan diğer işçileri ise İş Kanunu kapsamında değerlendirilmelidir.
İş Kanunu kapsamında yer alan işçilerin ise kanun kapsamında yer almayan işçilere göre; kıdem tazminatı başta olmak üzere önemli bir takım maddi ve manevi haklar elde edeceği de bir gerçektir.
Türk hava kurumu pilotları ile zirai ilaç pilotları
İş Kanunu’na tabi olmamanın esas şartı, hava taşıma işlerinde çalışılması olduğuna göre; fiilen havada yapılsa bile “hava taşıma” faaliyeti olmayan işler istisna olmayacak ve İş Kanunu kapsamında yer alacaktır.
Örneğin zirai uçaklar ile Türk Hava Kurumu uçakları pilotları “hava taşıma işleri” kapsamında bir iş yapmadıklarından 4857 sayılı Kanun’un hükümlerine tabi olacaktır.
Hangi havacılık personeli İş Kanunu’na tabidir?
Yukarıdaki açıklamalar göz dikkate alındığında şu çalışanların, havacılık sektöründe çalışsalar bile İş Kanunu’na tabi olduğu görülecektir:
- Havacılığın bütün yer tesislerinde yürütülen işlerinde çalışanlar
- Fiilen havada çalışsa bile “hava taşıma” işinden başkaca bir iş yapanlar
Hava işlerinde hangi mahkeme yetkili?
Şu rahatlıkla söylenebilir ki; İş Kanunu’na girmeyen bir hava işi söz konusu olduğunda, çalışan ile işveren arasındaki uyuşmazlık iş mahkemesinde değil genel mahkemelerde görülecektir. Çünkü bu durumda çalışan, örneğin pilot, İş Kanunu’na değil Türk Borçlar Kanunu’na tabidir.
Ancak çalışan İş Kanunu kapsamında olmasa bile, eğer işyerinde geçerli bir toplu iş sözleşmesi varsa; üye sendika üyesi işçi ile işveren arasındaki uyuşmazlığın 6356 Sayılı Kanunu’nun 79. maddesi uyarınca iş mahkemesinde görülmesi gerekir. Zira toplu iş sözleşmesi ile işçi ve işveren 4857 sayılı İş Kanunu uygulanmasa bile, anılan yasa kapsamına girmiştir. (Yargıtay 9 Hukuk, 2015/23405 K.)
Bunu iki örnekle somutlaştırabiliriz:
- Bir havayolu taşıma firmasında çalışan pilot, havayolu firmasından olan alacağı için genel mahkemelerde Türk Borçlar Kanunu kapsamında dava açabilir
- Aynı işyerinde toplu iş sözleşmesi olsaydı, pilot bu kez iş mahkemesinde dava açacaktır
Bu durum bir başka Yargıtay kararında da şöyle ifade edilmiştir:
“… 4857 sayılı Kanun’un 4. maddesinin birinci fıkrasının (a) bendi uyarınca “deniz ve hava taşıma işlerinde çalışanlar” hakkında bu kanun hükümleri uygulanmaz… Hava taşıma işlerinde çalışanlar için ise özel bir düzenleme yapılmadığından Borçlar Kanunu hükümleri uygulanmaktadır. Ancak, hava taşıma faaliyeti yapılan işyerinde sendika örgütlenmesi sonucu Toplu İş Sözleşmesi bağıtlanmış ise, sendika üyesi işçi ile işveren arasındaki uyuşmazlığın 2822 sayılı Toplu İş Sözleşmesi Grev ve Lokavt Kanunu’nun 66. maddesi uyarınca iş mahkemesinde görülmesi gerekir…” (22 Hukuk, 2012/28473 K.)
SONUÇ
Havacılık çalışanları İş Kanunu’na genel kural olarak tabi değildir. Bu genelleme büyük ölçüde doğru olsa da her genelleme gibi istisnaları da barındırır.
O halde havacılık sektöründe çalışanların İş Kanunu’na mı yoksa Borçlar Kanunu’na mı tabi olduğunu şu şekilde özetlemek doğru olacaktır:
- Hava taşıma işlerinde İş Kanunu uygulanmaz.
- Yukarıdaki ana kuralın istisnası olarak, havacılığın bütün yer tesislerinde yürütülen işlerde İş Kanunu uygulanır.
O halde hava taşıma işlerinde çalışanların genel olarak Türk Borçlar Kanunu hükümlerine tabi olduğunu, ancak bu firmalarda yer tesislerinde çalışanların ise İş Kanunu’na tabi olduğunu söyleyebiliriz.
Hatta fiilen hava çalışmak daha istisna olmak için yeterli değildir hem havada olmak hem de hava taşıma işi yapmak gerekir. Örneğin zirai ilaçlama işi yapan bir pilot, hava taşıma işinde çalışmadığı için istisna kapsamında yer almayacak ve İş Kanunu’na tabi olacaktır.
Pilotların kıdem tazminatı hakkının olup olmadığını şu yazımda izah etmiştim, göz atmak isteyebilirsiniz: https://mustafabaysal.com/pilotlar-kidem-tazminati-alabilir-mi/
