Kadrolu memur ile sözleşmeli personel arasındaki farklar

Bir konuyu öğrenmenin en iyi yollarından birisi de baştan başlamaktır. Bu yazımda, en temel tanımlardan başlamak üzere şu sorunun cevabını bulmaya çalışacağız: Kadrolu memur ile sözleşmeli memur arasındaki farklar neler? Böylece sözleşmeli çalışmanın ya da kadrolu memur olmanın olumlu ve olumsuz taraflarını birlikte göreceğiz.

657 sayılı Kanun’da 4a ve 4b farkı

657 sayılı Devlet Memurları Kanunu tek bir istihdam biçimi öngörmek yerine, istihdam şekillerini farklılaştırmayı tercih etmiştir. Böylece uzun yıllar boyunca dört farklı ve 2018’den bu yana da üç farklı istihdam biçimi mevcuttur.

2018’de 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu’nun 4/C fıkrasında yer alan “geçici personel” mülga edilmiş olup artık 4’üncü maddede öngörülen 3 tür istihdam biçimi vardır:

• 4/a maddesinde memurlar
• 4/b maddesinde sözleşmeli personel
• 4/d maddesinde işçiler

657 sayılı Devlet Memurları Kanunu’nun 4’üncü maddesinde sayılan istihdam biçimleriyle, tevafuk eseri 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’nun 4’üncü maddesi birbirine sıkça karıştırılır. İkisi arasındaki farkı şu yazımda izah etmiştim: https://mustafabaysal.com/4a-4b-ve-4c-kavramlarindan-ne-anlasilmalidir/

Kadrolu memur ne demek?

İlk olarak, kadrolu memur kavramına göz atalım. Aslında mevzuatımızda “kadrolu memur” diye bir tanımlama olmamakla birlikte, bu kullanım bir galat-ı meşhur halinde gelmiştir.

657 sayılı Devlet Memurları Kanunu’nun 4/a maddesinde kadrolu memur yerine “memur” kavramı kullanılmıştır. Bu maddeye göre memur şöyle tanımlanmıştır:

“Mevcut kuruluş biçimine bakılmaksızın, Devlet ve diğer kamu tüzel kişiliklerince genel idare esaslarına göre yürütülen asli ve sürekli kamu hizmetlerini ifa ile görevlendirilen kimsedir”.

Sözleşmeli memur ne demek?

Garip bir şekilde “sözleşmeli memur” kavramı da sık kullanılan ve fakat yanlış bir tanımlamadır. Bunun doğrusu da “sözleşmeli personel”dir. 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu’nun 4/b maddesinde sözleşmeli personel şu şekilde tanımlanmıştır:

“Kalkınma planı, yıllık program ve iş programlarında yer alan önemli projelerin hazırlanması, gerçekleştirilmesi, işletilmesi ve işlerliği için şart olan, zaruri ve istisnai hallere münhasır olmak üzere özel bir meslek bilgisine ve ihtisasına ihtiyaç gösteren geçici işlerde, Cumhurbaşkanınca belirlenen esas ve usuller çerçevesinde, ihdas edilen pozisyonlarda, mali yılla sınırlı olarak sözleşme ile çalıştırılmasına karar verilen ve işçi sayılmayan kamu hizmeti görevlileridir”.

Kadrolu ve sözleşmeli farkı

Bu yazıda kadrolu memur ile sözleşmeli personel arasındaki farklara alt başlıklar halinde değinecek olsam da hemen ilk bakışta göze çarpan ve tanımlarından kaynaklanan farklar şöyle sıralanabilir:

• Kadrolu memur sürekli istihdam edilirken, sözleşmeli personelin yıllık istihdam edilmesi ve gerekirse sözleşmesinin uzatılması esastır.
• Kadrolu memur çalıştırmak için genel şartlar yeterliyken, sözleşmeli personel çalıştırmak için zaruri ve istisnai hallere özel bir meslek bilgisine ihtiyaç duyulması gerekir.

Göreceğiniz üzere, ilk bakışta iki istihdam biçimi arasındaki temel farkın; bunların istihdam sebebi ve süresi ile ilgili olduğunu söyleyebiliriz. Şimdi, kadrolu memur ile sözleşmeli personel arasındaki farkları özel başlıklarda inceleyelim.

1- Sözleşmeli personelin ve kadrolu memurun işe alınması

Bilindiği üzere, istisnai memuriyetler haricinde, devlet memuru olmak için Kamu Personeli Seçme Sınavına (KPSS) girilir.

Kurumlar için sözleşmeli personel alım yollarından birisi de KPSS’dir. KPSS haricinde, kurumlar yazılı ve sözlü sınavı yapmadan da KPSS B grubu puanına göre sözleşmeli personel istihdam edebilir. Son olarak kurumlar belirli kadrolarda geçerli olmak üzere, alınacak kişi sayısının 10 katına kadar aday arasından bizzat yazılı ya da sözlü veya hem yazılı hem sözlü sınav yaparak sözleşmeli personel istihdam edebilir.

2- Kadrolu memur ile sözleşmeli memurun iş güvencesi

Teknik olarak baktığımızda, sözleşmeli personelin sözleşmesinin her yıl yenilenmesinin gerekmesi, bu çalışanlar için sıkıntı meydana getirebilecek bir husus olarak değerlendirilebilir.

Ancak sözleşmeli personelin sözleşmesinin feshi ya da yenilenmemesi idari yargı denetimine tabidir ve mahkeme kararlarından da görüleceği üzere; idarenin somut gerekçelere dayanmadan sözleşmeli personeli işten çıkarması ya da onunla sözleşme yenilememesi mümkün olmaz. Olursa, bu durum idari yargıdan dönecektir.

Bir kararında Danıştay şöyle demektedir:

“…Davacının, soruşturma sonucu tespit edilen ve fesih işlemine dayanak alınan fiillerinin, gerek davalı idare ile imzaladığı hizmet sözleşmesinde, gerekse Sözleşmeli Personel Çalıştırılmasına İlişkin Esaslar’da sözleşmeye aykırı bir durum olarak yer almadığı ve sözleşme feshi sebebi olarak gösterilmediği anlaşıldığından, hizmet sözleşmesinin 8-a maddesine dayanılarak tesis edilen, sözleşmenin feshine ilişkin dava konusu işlemde hukuka uyarlık, bu işlemin iptali istemiyle açılan davayı reddeden İdare Mahkemesi kararında hukuki isabet bulunmamıştır…” (12. Daire, 2018/2718 K.).

Devlet memurlarının da memuriyetten çıkarılmaları durumunda idari yargıda hak aradıkları düşünüldüğünde, iş güvencesi bakımından memurlar ile sözleşmeli personel arasında bir fark olmadığını söyleyebiliriz.

3- Kadrolu memur ile sözleşmeli personelin sosyal güvencesi

Kadrolu memurlar 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’nun 4/c maddesinde belirtilen ve eskiden “emekli sandığı” olarak adlandırılan sosyal güvenceye sahiptir.

Sözleşmeli personel ise 5510 sayılı Kanun’un 4/a maddesinde yer alan ve eskiden “SSK” olarak adlandırılan sosyal güvenceye sahiptir.

Bunun anlamı; her iki çalışan türünün maaşının farklı kesintilere tabi tutulacağıdır ki; örneğin bir sözleşmeli öğretmenin ek ders ücretinden SGK primi kesilirken, kadrou öğretmenin ek ders ücretinden kesilmeyecektir. Böylece kadrolu öğretmenin ek ders saat ücreti, sözleşmeli öğretmenin ek ders saat ücretinden daha çok olacaktır.

4- Sözleşmeli personel ve kadrolu memur maaşından vergi kesintisi

Sözleşmeli personel 5510 sayılı Kanun’un 4/c maddesi kapsamınsa ve SSK’lı olarak sosyal güvenceden yararlandığı için, bunlara ödenen her türlü ücret, vergi kanunlarında özel bir istisna yoksa, vergi kesintisine tabidir.

Kadrolu memurlarda ise birçok kalem, tazminatlar gibi, gelir vergisine tabi değildir. Bu farklılığın en bariz sonucu, sözleşmeli personelin vergi matrahının hızlıca şişmesi ve böylece bu kimsenin sonraki vergi dilimine daha hızlı girmesidir. Bunun sonucunda ise vergiden kaynaklı ücret kayıpları sözleşmeli personelde daha çok olur.

5- Kadrolu memur ile sözleşmeli memurun rapor kesintisi

Bir çalışan elbette rahatsızlanabilir ya da öze durumu nedeniyle sağlık raporu alması gerekebilir. Devlet memurları için bu durumda hemen bir kesinti söz konusu olmaz.

Şu yazımda izah ettiğim üzere; tek hekim raporlarında ve heyet raporlarında özel durumlar ve her halde son derece küçük mali kesintiler söz konusudur: https://mustafabaysal.com/memur-rapor-maas-kesinti/

Ancak sözleşmeli personel, hemen yukarıda ifade ettiğim üzere, SSK’lı olduğu için farklı kurallara tabidir. Buradaki genel kuralı ise şurada bulabilirsiniz: https://mustafabaysal.com/raporlu-iscinin-maasi-kesilir-mi

Burada çok kısaca bu bilgiyi verebilirim ki; sözleşmeli personel sağlık raporu aldığında maaşı kesilir ve fakat bu günler için belirli oradan bir rapor parası çalışana ödenir. Yine de çok özel durumlar hariç; sözleşmeli personelin aldığı raporların ilk iki günü için rapor parası da ödenmediğini hatırlatmak isterim.

Bir sözleşmeli personel örneğin 5 günlük sağlık raporu alsa; bu beş gün için maaşı kesileceği gibi, rapor parasını da ancak üç gün karşılığında alabilecektir.

6- Kadrolu memur ile sözleşmeli memurun alabileceği azami rapor sayısı

Devlet memurlarının alabileceği rapor gün sayısı; raporun türüne göre değişir ve şu yazıda da görebileceğiniz üzere, örneğin takvim yılı içinde tek hekim rapor gün sayısı 40’ı aşamaz; aşarsa rapor izne çevrilmez.

Sözleşmeli personelde böyle bir sınırlama yoktur. Aslında Sözleşmeli Personel Çalıştırılmasına İlişkin Esaslar’ın 10’uncu maddesinde bir zamanlar 30 gün sınırı vardı; fakat bu sınırlama uzun süren bir dava sonucunda Danıştay tarafından 2015 yılında kesin olarak iptal edilmiştir.

7- Kadrolu memur ile sözleşmeli personelin doğum izinde maaş kesintisi

Devlet memurlarının doğum izninden kasıt; doğumdan önce 8 hafta ve doğumdan sonra 8 hafta olmak üzere 16 haftalık ücretli izindir ki; bu dönemde memurun maaşında kesinti olmaz.

Ancak bu 16 haftalık izin aslında sağlık raporuna dayandığı ve raporlu olunan bir dönem olduğu için, yukarıda izah ettiğim üzere, sözleşmeli personelin maaşı kesilecek ve bu kimse artık rapor parası alabilecektir.

8- Kadrolu memur ile sözleşmeli personel için yabancı dil tazminatı

Şu yazımda yabancı dil tazminatını tüm yönleriyle izah etmiştim: https://mustafabaysal.com/yabanci-dil-tazminati-hakkinda-her-sey/

Yabancı dil tazminatının yasal dayanağı 375 sayılı Kanun Hükmünde Kararname’nin 2’nci maddesidir. Bu maddede yabancı dil tazminatı alabilecekler tek tek sayılmış olup bunlar arasında 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu’nda yer alan memurlar yer alırken sözleşmeli personel ne yazık ki yer almaz.

Bu nedenle; kadrolu memur yabancı dil tazminatı alabilirken, sözleşmeli personel yabancı dil tazminatı alamaz.

9- Kadrolu memur ve sözleşmeli memur arasındaki maaş farkı

Kadrolu memurun maaşı çeşitli ücret ve tazminat ödemelerinden oluşur ve memurun kıdeminden eğitim öğretim durumuna ve yaptığı göreve özel tazminatlara kadar birçok kalem maaşı etkiler.

Sözleşmeli personelde ise kadrolu memurlardaki gibi bir maaş sistemi yoktur. Bunun yerinde sözleşme ücretinin, ek ödemenin ve birkaç kalemin daha olduğu bir ücret sistemi söz konusudur.

10- Kadrolu memurlar ve sözleşmeli personelde görevde yükselme

Devlet memurları, şartları sağladıkları müddetçe, elbette görevde yükselme ve unvan değişiklikleri sınavlarına girebilirler.

Sözleşmeli personelde ise böyle bir imkân yoktur. Sözleşmeli personel, kurumlarının açtığı görevde yükselme ve unvan değişikliği sınavlarına giremez.

11- Kadrolu memurlarda ve sözleşmeli personelde yıllık izin

Kadrolu memurların yıllık izni 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu’nun 102’nci maddesinde düzenlenmiş olup buna göre memurlar ilk yılında yıllık izin hak etmezken; 1 ila 10 yıl arasında 20 gün ve 10 yıldan sonra 30 gün yıllık izin hakkına sahiptir.

Sözleşmeli personelin yıllık izin hakkı ise Sözleşmeli Personel Çalıştırılmasına İlişkin Esaslar’ın 9’uncu maddesinde belirlenmiş olup sözleşmeli personelin yıllık izin hakkı da aynı şekilde ve aynı şartlarda 20 ve 30 gündür.

Önceden iki istihdam biçimi arasındaki fark olarak; memurlar iki yılın iznini kullanabiliyorken, sözleşmeli personel yalnızca cari yılın iznini kullanabiliyordu ve önceki yıldan kalan yıllık izinleri yanıyordu.

2021’de ilgili maddede yapılan değişiklikle; sözleşmeli personelin de kullanmadığı izinlerini müteakip yılda kullanması ve 2 yıldan önceki izinlerin kullanılamaması şeklinde bir düzenleme yapıldı, böylece kadrolu memurlar ile sözleşmeli personel arasındaki bu fark ortadan kalktı.

12- Kadrolu memur ve sözleşmeli personelin ücretsiz izin hakları

Memurların ücretsiz izin haklarını çok detaylı bir şekilde yazmıştım: https://mustafabaysal.com/memurlarin-ucretsiz-izin-hakki/

O yazıdan da görüleceği üzere memurların toplamda 6 farklı ücretsiz izin hakkı bulunur. Sözleşmeli personelin ise doğum, evlat edinme, eşinin yurt dışında sürekli göreve atanması veya en az altı ay süreyle yurt dışında geçici olarak görevlendirilmesi ve askerlik şeklinde 4 farklı ücretsiz izin hakkı bulunur.

13- Sözleşmeli personel ile kadrolu memurun kurumlar arası nakli

Devlet memurlarının kurumlar arası nakli mümkün iken; sözleşmeli personel kurumlar arası nakil olamaz. Bir başka deyişle; kişi hangi kamu kurumunda sözleşmeli memur olmuşsa, o kurumda çalışmaya mecburdur ve başka bir kuruma geçemez.

14- Sözleşmeli personel ile kadrolu memurun disiplin işlemleri

Devlet memurları için disiplin hükümleri 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu’nun 124 ila 135’inci maddeleri arasında düzenlenmiştir. Bu disiplin cezaları ve cezalara neden olan fiillerden, zamanaşımı sürelerine; soruşturma usullerinden kurullara kadar neredeyse her detay bu maddelerde düzenlenmiştir.

Garip bir şekilde; sözleşmeli personel için bu şekilde bir disiplin sistematiği bulunmaz. Bu ilk bakışta iyi gibi görünse de bir disiplin hukukunun belirlenmesi aslında sözleşmeli personelin lehine olurdu. Böylece idarenin hangi durumda hangi adımları atabileceği somut şekilde baştan belli hale gelirdi.

Şu anda sözleşmeli personel için genel anlamda tek düzenleme; Sözleşmeli Personel Çalıştırılmasına İlişkin Esaslar’ın Ek 6’ncı maddesinde yer alan temel düzenlemelerdir. Ancak bu düzenlemeler; sözleşmenin hangi hallerde kurumu tarafından tek taraflı feshedilebileceğine ya da sözleşmenin personelin nasıl önceden haber vererek işi bırakabileceğine yönelik olup haricen usul ve esaslara ilişkin bir düzenleme mevcut değildir.

Bazı kurumlar kendi bünyelerindeki sözleşmeli personel için özel düzenlemeler yaparak sözleşmeli personel disiplin mevzuatları oluştursa da bunun yetersiz ve çoğu zaman yasal dayanaktan yoksun olduğunu söylemek yanlış olmaz.

15- Sözleşmeli memur ile kadrolu memurun asker öğretmenlik hakkı

Hem kadrolu öğretmenler hem de sözleşmeli öğretmenler, asker öğretmen olarak askerlik yapma hakkına sahiptir.

Sözleşmeli memur kadrolu olunca ne oluyor?

Aslında bu sorunun cevabını tam olarak yukarıdaki onlarca maddede verdim. Teknik olarak aralarında özellikle iş güvencesi bakımından çok büyük fark yokmuş gibi görünse de; sözleşmeli memur kadroya geçerse, daha derli toplu ve belirli bir mevzuatın şemsiyesi altına girecek, haliyle daha çok haktan da yararlanabilecektir.

Sözleşmeli memur ile kadrolu memur arasındaki fark tablosu

Sözleşmeli personel ile kadrolu memur arasındaki farkları ve benzerlikleri toplu ve özet olarak aşağıdaki tabloda da görebilirsiniz:

Kadrolu Memur	Sözleşmeli Personel
Kadrolu memur olmak için KPSS sınavına girmek ya da istisnai memur olmak gerekir.	KPSS sınavı ile ya da KPSS sınavı olmadan da sözleşmeli personel istihdam edilebilir.
İşten çıkarılması halinde idari yargıya başvurur.	Sözleşmesinin yenilenmemesi ya da feshedilmesi halinde idari yargıya başvurur.
5510 4/c’ye tabidir (Eski emekli sandığı).	5510 4/a’ya tabidir (Eski SSK).
Yüksek vergi dilimine daha geç girer.	Yüksek vergi dilimine daha erken girer.
Rapor aldığında maaşı ya kesilmez ya da çok küçük miktarlarda kesilir.	Rapor aldığında maaşı kesilir ve SGK’dan rapor parası alabilir ya da duruma göre alamayabilir.
Yıl içinde tek hekimden en çok gün rapor alabilir.	Alabileceği rapor sayısı azami bir sınıra bağlanmamıştır.
Doğum iznindeyken maaşı kesilmez.	Doğum iznindeyken maaşı kesilir ve bunun yerine SGK’dan rapor parası ödenir.
Yabancı dil tazminatı alabilir.	Yabancı dil tazminatı alamaz.
Görevde yükselme sınavına girebilir.	Görevde yükselme sınavına giremez.
Yıllık izin hakkı kıdemine göre 20 ya da 30 gündür.	Yıllık izin hakkı kıdemine göre 20 ya da 30 gündür.
6 farklı ücretsiz izin hakkı vardır.	4 farklı ücretsiz izin hakkı vardır.
Kurumlar arası geçiş yapabilir.	Kurumlar arası geçiş yapamaz.
657 sayılı Devlet Memurları Kanunu’ndaki disiplin hükümlerine tabidir.	Tabi olduğu genel bir disiplin mevzuatı yoktur.

SONUÇ

Kadrolu memur ile sözleşmeli personel arasındaki farkları temel başlıklar halinde yazmaya çalıştım. Kısaca girdiğim bu konular ilerleyen zamanlarda tek tek açmayı ve her bir başlığı müstakil yazı halinde getirmeyi planlıyorum.

Son olarak söylemeliyim ki; sözleşmeli personel istihdamı var oluş amacının tamamen dışına çıkmış ve şahsi kanaatimce, işlevini yitirmiş bir istihdam biçimidir.

Gerçekten de 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu’nun 4/b maddesinde belirtilen sebeplerle ve mantıkla işe alınmadığı ve daha kolay ve çabuk işe alımın bir yolu olarak görüldüğü müddetçe de bu fikrim değişmeyecektir.

Daha da önemlisi; Türk idari yapısında istihdam rejiminin baştan ele alınması, sadeleştirilmesi ve güncelleştirilmesi de şarttır.

Kadrolu memur ile sözleşmeli memur arasındaki farklar ile ilgili sık sorulan sorular: