İşçi yıllık iznini istediği zaman kullanabilir mi?

Yıllık izin, işçinin en temel haklarından olduğu gibi, bunu kullandırmak da işverenin ana mükellefiyetlerinden birisidir. Böyle olunca, yıllık izin kullanımı karşılıklı bir hak ve sorumluluğu meydana getirir. Peki, ama işçi yıllık iznini istediği zaman kullanabilir mi?

İşçinin yıllık iznini istediği zaman kullanması

Yıllık ücretli izin işçinin en temel haklarından birisi olduğuna göre, bunu istediği zaman kullanabileceği düşünülebilir. Fakat gerek çalışma hayatının gerçekleri ve gerekse de mevzuat tam olarak aynı fikirde değildir.

Yıllık ücretli izin

Önce yıllık ücretli izin kavramını izah etmek doğru olur. Uygulamada yıllık izin olarak bilinse de bu kavramın tam ve doğru kullanımı yıllık ücretli izin olmalıdır. Yine de ben, bu genel eksik kullanımı tercih edeceğim ki söyleyeceklerim daha rahat anlaşılsın.

Yıllık izin; işçinin kıdemine göre hak ettiği ve çalışmadan geçirmesine rağmen ücrete hak kazandığı süreyi ifade eder.

Yıllık izin sürelerini daha önce yazmıştım. Kısaca tekrar etmek gerekirse, yıllık izin sürelerinin şu şekilde olduğunu söyleyebilirim:

• Kıdemi 1 yıl ila 5 yıl arasında olanlarda 14 iş günü
• Kıdemi 5 yıl ile 15 yıl arasında olanlarda 20 iş günü
• Kıdemi 15 yıldan çok olanlarda 26 iş günü

Yıllık izin kullanma zamanı

Birçok işyerinde yıllık izinler yaz döneminde kullanılır. Bunun nedeni çoğu zaman, işçilerin talep etmesidir. Öyle ki; yaz tatilinde insanlar tatil bölgelerine ya da memleketlerine gitmeyi tercih ederler ve böylece yıllık izin kullanımı artar.

Ancak çok istisnai durumlarda, yıllık izin kullanımına dair özel bir hüküm de getirilmiştir. Yıllık Ücretli İzin Yönetmeliği’nin 10’uncu maddesine göre işveren veya işveren vekili Nisan ayı başı ile Ekim ayı sonu arasındaki süre içinde, işçilerin tümünü veya bir kısmını kapsayan toplu izin uygulayabilir.

Böyle bir uygulamaya rastlamak pek mümkün olmasa da özellikle ilaç tanıtım sektöründe tıbbi satış mümessillerine, işlerin asgari seviyeye indiği yaz aylarında, toplu izin kullandırıldığını biliyorum.

İşçi yıllık izin zamanını belirleyebilir mi?

Hemen yukarıda izah ettiğim özel düzenleme haricinde, kural olarak işçi ve işveren yıllık izin zamanını birlikte belirler, doğrusu da budur.

Ancak iş Kanunu’nda ne işçinin yıllık izin zamanını belirlemekte mutlak hakkı olduğu ne de işverenin yıllık izin zamanını tek başına belirleme yetkisinin olduğu şeklinde bir hüküm yer alır.

Yıllık Ücretli İzin Yönetmeliği’ne göre, yıllık izin kullanma zamanına ilişkin süreç şöyle işlemelidir:

• İşçi, yıllık izin kullanmak istediği zamanı en az 1 ay önceden işverene bildirmelidir.
• İşveren, işçinin istediği zaman ile bağlı değildir.

Yargıtay’a göre yıllık iznin zamanının belirlenmesi

Aşağıdaki Yargıtay kararları, işçinin yıllık izin zamanının belirlenmesi konusunda fikir verecektir:

“… 4857 sayılı İş Kanunu’nun 60. Maddesi ve izin yönetmeliği hükümlerine göre izin isteğinin bir ay önceden işverene bildirilmesi, işverenin işin durumuna göre izin dönemini belirleyeceği, kısaca izin verilmesi ve kullandırılmasının işverenin yönetim hakkı kapsamında olduğu açıktır. Ancak somut uyuşmazlıkta işverenin bu yönetim hakkını dürüstlük kuralına uygun kullanıp kullanmadığı konusunu irdelemek gerekir…” (9 Hukuk, 2018/6210 K.).

“… Yıllık ücretli izin yönetmeliğinde de belirtildiği üzere yıllık izin kullanılacağı zamanı belirlemek işverenin yönetim hakkı kapsamında kalmaktadır. İşverenin bu hakkının iyi niyet kuralları çerçevesinde kullanılması gerektiği açıktır. Bir başka anlatımla, işçinin anayasal temeli olan dinlenme hakkının, işyerinin gereklerine uygun biçimde ve mümkün olduğunca işçinin talebi çerçevesinde kullandırılması gerekir. İşverenin bu noktada yönetim hakkını kötüye kullanmasının yasalar karşısında korunmayacağı kabul edilmelidir…” (9 Hukuk, 2006/17843 K.).

“… Yıllık izin kullandırma zamanını belirlemek işverenin yönetim hakkı kapsamında olsa da işçinin yıllık olarak dinlenme hakkının sağlanması işyeri çalışma koşulları arasında yer alır…” (9 Hukuk, 2019/8028 K.).

“… Yıllık ücretli izin Anayasal bir haktır. İşçi talep ettiğinde de yönetim hakkı kapsamında işverenin öngöreceği zamanda kullandırılması gerekir. 4857 sayılı İş Kanunu’nun 60. maddesi ve izin yönetmeliği hükümlerine göre izin isteğinin bir ay önceden işverene bildirilmesi, işverenin işin durumuna göre izin dönemini belirleyeceği, kısaca izin verilmesi ve kullandırılmasının işverenin yönetim hakkı kapsamında olduğu açıktır…” (9 Hukuk, 2021/5714 K.).

İşçi yıllık iznini istediğinde kullanabilir mi?

Böylece çeşitli Yargıtay kararlarından ve mevzuat metinlerinden de görülebileceği üzere, işçinin yıllık izin zamanının belirlenmesinde şöyle bir kurallar listesi ortaya çıkar:

• Kural olarak, işçinin talep ettiği yıllık izin zamanı dikkate alınmalıdır.
• Talep edilen zaman dilimi işyerinin düzenine uymuyorsa, bu defa yeni bir tarih belirlenmeye gayret edilmelidir.
• Her şeye rağmen işçi uzlaşmaya yanaşmıyorsa, yıllık izin kullanma zamanını belirleme yetkisi nihai olarak işverene ait olacaktır.

Bunun nedeni işverenin, yönetim hakkı kapsamında, işyerindeki çalışma sistemini ve koşullarını belirlemek hakkına sahip olmasıdır.

Burada önemli olan, işverenin işçinin talebini reddederken veya kendisi tarih belirlerken objektif ve somut sebeplere dayanması, kişiye özel ve ayrımcı uygulamalardan kaçınmasıdır.

SONUÇ

İşçi yıllık iznini istediği zaman kullanabilir mi? Bu soruya cevabım hem evet hem hayır olacaktır. Sebebini yakarıda izah ettim.

Son olarak vurgulamak isterim ki; yıllık izin zamanı konusunda takdir hakkı bulunan işverenin bu takdir hakkı sınırsız, kontrolsüz ve mutlak bir hak değildir. İşçi-işveren ilişkisindeki diğer konularda olduğu gibi, yıllık izin zamanını belirleme konusunda da taraflar makul, dürüst ve objektif olmakla mükelleftir.

Benzer bir konu olan “işçinin zorla yıllık izne gönderilmesi” hususunu da daha önce yazmıştım. Dilerseniz, bu yazıma da göz atabilirsiniz: https://mustafabaysal.com/isci-zorla-yillik-izne-gonderilebilir-mi/

Yıllık izin zamanını belirlenmesi konusunda sık sorulan sorular: