Deneme süresi, işçi ve işverene karşılıklı tanınan bir hak olup özel bir çalışma dönemini ifade eder. Bu dönemin özelliği, tarafların iş akdini dilediği gibi sona erdirme hakkına sahip olmasıdır. Peki, ama işçi hamile olduğunu işverene deneme süresinde bildirirse; deneme süresinde hamile kalan işçinin işten çıkarılması mümkün olur mu?
Deneme süresi
İş Kanunu’na göre deneme süresi en çok 2 ay olarak belirlenebilir ve toplu iş sözleşmesi ile bu süre 4 aya kadar artırılabilir.
Bunun anlamı; deneme süresinin 2 aydan daha az da belirlenebileceğidir. Öyle ki; istenirse örneğin 1 haftalık ya da 1 aylık deneme süreleri de tespit edilebilir.
Deneme süresinin sonuçları
Deneme süresi öyle bir dönemi ifade eder ki; bu dönemde işçi ya da işveren iş akdini derhal feshetme hakkına sahiptir. Bu feshin sonucunda ne işverenin işçiye kıdem ya da ihbar tazminatı ödemesi gerekir ne de işçinin işverene ihbar tazminatı ödemesi icap eder.
Çünkü deneme süresi; var oluş amacı gereği, taraflara birbirini ve işi tanıma hakkı veren bir zaman dilimidir. Örneğin işçi için amaç işi ve işvereni tanımak ve çalışmak istemediğine karar verirse, hiçbir zarara uğramadan işi bırakabilmektir.
İşveren ise işçinin performansını takip edebilir ve yine ekstra bir maliyete maruz kalmadan, işçiden memnun kalmazsa, bir gerekçe dahi göstermesine gerek olmaksızın, işçiyi işten çıkarabilir.
Deneme süresinin yazılı olması önemli
Deneme süresinin yazılı olması gerekmez: https://mustafabaysal.com/deneme-suresi-yazili-olmali-mi/
Evet, iş sözleşmesinde deneme süresinin muhakkak yazılı olarak belirtilmesi bir yasal zorunluluk değildir.
İş sözleşmesinde deneme süresi kayıtlı olmasa bile, taraflar sözlü olarak bu konuda anlaşabilir ve deneme süresini geçerli kılabilir.
Fakat deneme süresinin yazılı olması, onun ispatı için son derece önemlidir. Bu nedenle, ileride ispat yükünü kolaylaştırmak isteyen taraflar, deneme süresini yazılı olarak iş sözleşmesinde kayıt altına almayı unutmamalıdır.
Hamile işçinin işten çıkarılması
Hamilelik dönemi, kadının sağlık bakımından özel olarak korunması gerektiği bir dönem olduğu gibi; İş Kanunu bakımından da kadının korunduğu bir dönemdir: https://mustafabaysal.com/hamilelik-ne-zaman-isverene-bildirilmelidir/
Gerçekten de gebe işçinin İş Kanunu’ndan kaynaklanan birtakım hakları vardır:
- Gebe işçi günde 7,5 saatten çok çalıştırılamaz.
- Gebe işçi gece döneminde çalıştırılamaz.
- Gebe işçiye, gebeliği boyunca, periyodik kontrolleri için izin verilmesi zorunludur.
- Hamile işçinin 16 haftalık analık izni alma hakkı vardır.
Görüldüğü üzere; hamile işçinin çalışma koşulları, hamilelik nedeniyle iyileştirilmiş ve özel bazı kurallar getirilmiştir.
İş Kanunu bununla da yetinmemiş, hamile işçinin işten çıkarılmasını konusunda da düzenleme yapmıştır.
Eşit davranma ilkesi ve hamilelik
İş Kanunu’nun düzenlediği tazminat türlerinden birisi de eşit davranma ilkesine aykırılık tazminatıdır: https://mustafabaysal.com/esit-davranma-ilkesine-aykirilik-tazminati/
Bu yazıdan da görüleceği üzere; işçinin sırf gebe olduğu için işten çıkarılması mümkün değildir. İşveren, işçisinin hamile olduğunu öğrendiğinde farklı bir yaklaşıma girebilir.
Bunun nedeni, işçinin hamilelik nedeniyle performansının düşebileceği kaygısı olabileceği gibi işçinin yukarıda saydığım haklarından kaynaklı devamsızlıkları da olabilir.
Örneğin bu işçinin 16 haftalık yasal izni, doğum sonrası 6 aya kadar ücretsiz izin hakkı ya da kısmi süreli çalışma hakkı gibi birtakım pozitif ayrımcılık uygulamaları, işvereni işçiyi işten çıkarma kararı almaya itebilir.
İşte bunun olabileceğini öngören İş Kanunu, işçinin sadece hamile olduğu için işten çıkarılmasını kesin olarak yasaklamıştır.
Ancak bu durumu, işçinin hamileyken asla işten çıkarılamayacağı şeklinde yorumlamamam gerekir. Burada önemli olan, işverenin niyetidir.
Uç bir örnek olarak, hamileyken işe mazeretsiz olarak üst üste 2 gün gelmeyen bir hamile işçi, elbette devamsızlık nedeniyle tazminatsız olarak işten çıkarılabilir. Hamile olmak, işçiye sınırsız bir hareket özgürlüğü sağlamaz.
Deneme süresinde hamilelik
İşte tam bu noktada akla şöyle bir soru gelebilir: İşçi deneme süresindeyken hamile olduğunu öğrense ve bunu işverene bildirse, işveren işçiyi hamile olduğu için işten çıkarabilir mi?
Burada iki kural birbiriyle yarışacaktır:
- İşçi, sırf hamile olduğu için işten çıkarılamaz; bunun sonucu eşit davranma ilkesine aykırılık olur.
- İşçi, deneme süresindeyken, işveren tarafından istediği zaman işten çıkarılabilir.
Konuyla ilgili bir Yargıtay kararı bulamadığım için, bu hususta ancak şahsi kanaatimi ifade etmem mümkün olabilir.
SONUÇ
Kanaatimce; işverenin deneme süresinde iş akdini sona erdirme hakkı mutlak bir hak olup hiçbir şarta bağlanmadığı için, işverenin hamile işçisini işten çıkarması mümkün olsa gerekir.
Yine de böyle durumlarda, fesih işlemi iş mahkemesine taşınırsa, mahkemenin nasıl bir karar vereceğini kestirmek güç olacaktır.
Bu nedenle işverenlere tavsiyem, deneme süresinde hamile olduğunu bildiren işçiyi derhal işten çıkarmak yerine; gebelik dönemine ilişkin özel kuralları uygulayarak deneme süresinin sonunu beklemek ve süre sonunda iş akdini sona erdirmek yönünde olacaktır.
Böylece muhtemel bir dava aşamasında, eşitlik ilkesine aykırılık nedeniyle tazminat ödemek ihtimali asgariye inmiş olacaktır.
Bu makalenin bir özetini sesli olarak da dinleyebilirsiniz:
Deneme süresinde hamile kalmak ile ilgili sık sorulan sorular:
Hamile kalan işçi işverene bilgi vermeli midir?
Yasal olarak işçini böyle bir sorumluluğu kesinlikle yoktur. Ancak, hamile işçiye özel çalışma koşullarının uygulanabilmesi için, işverenin bu durumu bilmesi icap eder. Bu nedenle, hamileliği işverene bildirmek zorunlu olmasa da bildirilmesi doğru olacaktır.
Hamilelik nedeniyle işten ayrılma olur mu?
İş Kanunu bakımından, işçinin haklı fesih nedenleri arasında hamilelik bulunmaz. Bu nedenle, hamile olduğu için işten ayrılmak isteyen işçi, ortada bir sebep yokken istifa eden işçinin tabi olduğu kurallara tabi olacaktır.
