Kıdem ve ihbar tazminatında zamanaşımı süresi

Zamanaşımı, süresinin dolmasıyla birlikte bir alacağı ortadan kaldırmaz; fakat borçluya borcunu ödememek için bir def’i ileri sürme hakkı verir. Kıdem tazminatı ve ihbar tazminatı gibi alacaklarda da bir zamanaşımı süresi vardır. Peki kıdem ve ihbar tazminatında zamanaşımı kaç yıldır?

Kıdem tazminatı nedir?

Kıdem tazminatı; niteliği itibariyle işçinin emeğinin, yıllarının karşılığıdır. Bir anlamda emeklilik ikramiyesidir. Ancak belirli şartların sağlanması halinde ve işçinin işyerindeki kıdeminin de en az bir sene olması halinde kazanılan bu hak işçiler için çok önemlidir: mustafabaysal.com/kidem-tazminati-alma-sartlari

Çünkü kıdem tazminatı; işçinin çalıştığı her yıl için bir aylık giydirilmiş brüt ücreti tutarında ödenir ve bu nedenle yüksek meblağlara ulaşabilir: mustafabaysal.com/kidem-tazminati-ne-kadardir

İhbar tazminatı nedir?

İhbar tazminatı İş Kanunundaki diğer tazminatlardan farklı olarak; sadece işçinin değil, yeri geldiğinde işverenin de almaya hak kazanabileceği bir tazminat türüdür.

Bu tazminatın hak edilmesinin ön şartı, iş sözleşmesini feshederken bildirim sürelerine uyması gereken tarafın bu yükümlülüğünü yerine getirmemesidir. İhbar süresi olarak da bilinen bu yükümlülük müddeti işçinin kıdemine göre belirlenir. 2 haftadan 8 haftaya kadar çıkabilen ihbar önelleri hakkında şu yazıdan bilgi alabilirsiniz: mustafabaysal.com/ihbar-sureleri-kac-haftadir

İşte işçi ya da işveren, bildirimli fesih yaparken bu ihbar süreleri tamamlamadan iş sözleşmesini feshederse; karşı tarafa ihbar süresinin tamamı kadar ihbar tazminatı ödemek zorunda kalır.

Zamanaşımı nedir?

Konumuz bakımından zamanaşımı; bir alacağın meydana gelmesinden itibaren belirli bir süre geçtikten sonra, borçlunun borcu için ödemezlik def’i ileri sürebilmesidir. Yani, zaman aşımı süresi içinde istenmeyen bir alacak talep edildiğinde; alacaklının haklı olup olmadığına bakılmaksızın, borçlu zamanaşımının dolduğunu ileri sürerse, borcu ödemekten kurtulacaktır.

Fakat zamanaşımı def’i mahkemenin resen dikkate alacağı bir def’i değildir. Bunun anlamı; dava konusu alacak için zamanaşımı süresi dolmuş olsa bile, borçlunun zamanaşımı def’ini ileri sürmedikçe borcu ödemekle yükümlü olmasıdır.

Bununla ilgili olarak bir Yargıtay kararında şöyle denilmektedir:

“… Bu itibarla zamanaşımı savunması ileri sürüldüğünde, eğer savunma gerçekleşirse hakkın dava edilebilme niteliği ortadan kalkacağından, artık mahkemenin işin esasına girip onu incelemesi mümkün değildir. Zamanaşımı, bir maddi hukuk kurumu değildir. Diğer bir anlatımla zamanaşımı, bir borcu doğuran, değiştiren ortadan kaldıran bir olgu olmayıp, doğmuş ve var olan bir hakkın istenmesini ortadan kaldıran bir savunma aracıdır. Bu bakımdan zamanaşımı alacağın varlığını değil, istenebilirliğini ortadan kaldırır.

Bunun sonucu olarak da, mahkemece kendiliğinden göz önünde tutulamaz. Borçlunun böyle bir olgunun var olduğunu, kanunda öngörülen süre ve usul içinde ileri sürmesi zorunludur. Demek oluyor ki zamanaşımı, borcun doğumu ile ilgili olmayıp, istenmesini önleyen bir savunma olgusudur. Şu durumda zamanaşımı, savunması ileri sürülmedikçe, istemin konusu olan hakkın var olduğu ve kabulüne karar verilmesinde hukuksal ve kanuni bir engel bulunmamaktadır…” (22 Hukuk, 2017/25236 E. ve 2019/20865 K.).

Kıdem ve ihbar tazminatında zamanaşımı başlangıcı

Her iki tazminat için de zamanaşımı başlangıcı, iş sözleşmesinin sona erdiği tarihtir. Dolayısıyla; karşı tarafın ne zaman temerrüde düşürüldüğünden ya da karşı taraftan ne zaman talep edildiğinden bağımsız olarak, zamanaşımı süresi iş sözleşmesi sona erdiği anda işlemeye başlayacaktır.

İş Kanununda zamanaşımı süreleri

Zamanaşımı süreleri ücret alacakları ya da tazminat alacakları için farklıyken, 2017 yılında yapılan bir değişikle bunların çoğu için zamanaşımı süreleri aynı yapılmıştır. Şu yazımızda İş Kanununda yeni zamanaşımı sürelerini görebilirsiniz: mustafabaysal.com/is-kanununda-yeni-zamanasimi-sureleri

Tazminatlarda zamanaşımı süresi değişti

Bu sorunun cevabını bulmak için eskiden Borçlar Kanununa bakmamız gerekiyordu. Bu kanunun 146 ncı maddesine göre kanunda aksine bir hüküm bulunmadıkça, her alacak on yıllık zamanaşımına tabi idi. Borçlar Kanununda tazminatlarla ilgili özel bir zamanaşımı süresi belirlenmediğinden, bunlar 10 yıllık zaman aşımı süresine tabiydi.

Yukarıda “geçmiş zaman” kullandık; çünkü 12/10/2017 tarihinde İş Kanununa eklenen “Ek madde 3” ile artık tazminatlar için zamanaşımı sürelerinde İş Kanunu hükümlerini esas almamız gerekti.

Bu maddeye göre de kıdem tazminatı ve ihbar tazminatı açık bir şekilde “5 yıllık” zamanaşımı süresine tabi kılınmıştır.

Eski zamanaşımı ne olacak?

Öyle ya; 12/10/2017 tarihinden önce işten ayrılmış bir işçi için kıdem ve ihbar tazminatı zamanaşımı süresi 10 yıldı; fakat 12/10/2017 tarihinde ve sonrasında işten ayrılan bir işçi için 5 yıl oldu. O halde örneğin 11/10/2017 tarihinde işten ayrılan bir işçi için zamanaşımı süresi 2027 yılında mı dolacak?

Bu sorunun cevabı “hayır” olacaktır; çünkü İş Kanununa eklenen Geçici Madde 8 ile özel bir düzenleme yapılmış ve eski zamanaşımı süresinin ne kadar uzun kalmış olursa olsun, 12/10/2022 tarihini geçemeyeceği ifade edilmiştir.

Örneğin yukarıdaki örnekte işçinin kıdem tazminatı normalde 11/10/2027 tarihinde dolacakken; artık zamanaşımının tamamlanma tarihi 12/10/2020 olacaktır.

Aralıklı çalışmada zamanaşımı süreleri

İşçinin bir işyerinde fasılalı çalışmaları olabilir. Böyle bir durumda örneğin 10 yıllık bir süre içinde 3 kez aynı işe girip çıkan bir işçi için zamanaşımı sürelerinin nasıl hesaplanması gerektiğini, şu yazımızda açıklamıştık: mustafabaysal.com/aralikli-fasilali-calismalarda-kidem-tazminati-hesabi

SONUÇ

Kıdem tazminatı ve ihbar tazminatı beş (5) yıllık zamanaşımına tabidir. Bu da demektir ki, iş sözleşmesinin sona erdiği tarihten itibaren 5 yıl geçince, bu alacaklar zamanaşımına uğrar. 5 yılın uzun bir süre olduğunu unutmayın ve geçmişte tahsil edemediğiniz tazminat alacaklarınız varsa bunları zamanaşımı süresi içinde iş mahkemesine dava açarak tahsil edebileceğinizi hatırınızda bulundurun.

Yukarıda bahsedilen 5 yıllık zamanaşımı süresi 12/10/2017 tarihinde ve sonrasında iş sözleşmesi sona eren işçiler içindir. Bu tarihten önce işten ayrılanların durumunun ne olduğunu açıkladığımız şu yazıya göz atabilirsiniz: mustafabaysal.com/is-kanununda-yeni-zamanasimi-sureleri