İşçilerin en çok duyduğu kavramlardan birisi de haftalık çalışma süresi olsa gerekir. Bu kapsamda en sık duyulan cümle ise şu olmalı: Haftada 45 saat çalışma. Gelin, sizinle birkaç temel sorunun cevabını arayalım: Haftada 45 saat çalışma nedir? Nasıl uygulanmalıdır?
Haftada 45 saat çalışma
İş Kanunu’nda haftalık çalışma süresinin 45 saat olarak belirlendiği neredeyse her işçi ve işveren bilir. Fakat burada birtakım ek sorular gündeme gelir:
- Haftada 45 saat çalışma günde kaç saat olur?
- Haftada 45 saat çalışma kaç gün olur?
- Haftada 45 saatten çok çalışma olursa ne olur?
Bu sorulara tek tek cevap verelim.
İş Kanunu’na göre haftalık çalışma süresi
İş Kanunu, birçoklarının zannettiğinin aksine, haftalık çalışma süresini 45 saat olarak BELİRLEMEMİŞTİR.
“Nasıl yani?” dediğinizi duyar gibiyim. Evet, İş Kanunu haftalık çalışma süresini doğrudan 45 saat değil; EN ÇOK 45 saat olarak belirlemiştir.
Bunun anlamı; işçinin ücretine dâhil olan çalışma süresinin AZAMİ 45 saat belirlenebileceği ve bu sürenin altında belirlenmesinin de mümkün olduğudur. Nitekim bazı işyerlerinde haftalık çalışma süresinin 40 saat belirlendiğine şahit olabiliyoruz.
Haftalık 45 saat çalışma
Haftalık çalışma süresinin en çok 45 saat olduğunu öğrendiğimize göre, şimdi de bunun kaç güne yayılması gerektiğini sorabiliriz.
Hemen yukarıda belirttiğim “EN ÇOK” ifadesinin de kaynağı olan İş Kanunu’nun 63’üncü maddesinde “Genel bakımdan çalışma süresi haftada en çok kırk beş saattir. Aksi kararlaştırılmamışsa bu süre, işyerlerinde haftanın çalışılan günlerine eşit ölçüde bölünerek uygulanır” ifadesi yer almaktadır.
Bu ifadeden de anlaşılacağı üzere; İş Kanunu hem bu 45 saatin esasen iş günlerine eşit bölünmesini istemiş hem de bunun aksinin mümkün olmasının da önünü açmıştır.
Haftada 45 saat günde kaç saat olur?
O halde haftada 45 saat çalışmanın günde kaç saat olacağını şöyle izah edebiliriz:
- Eğer işçi ve işveren aksine bir çalışma sistemi benimsememişse, 45 saat her güne eşit olarak bölünebilir.
- İşçi ve işveren, isterse her güne farklı saatler belirleyebilir.
İlkinin tercih edilmesi durumunda her şey basit olacakken, ikincisi tercih edildiğinde farklı kısıtlamalar da dikkate alınacaktır.
Buna göre kural olarak işçinin çalışma süresi günlük 11 saati geçemez: https://mustafabaysal.com/isci-bir-gunde-en-cok-kac-saat-calistirilabilir/
Ayrıca işçinin gece çalışması da 7,5 saati aşamaz: https://mustafabaysal.com/gece-calismasi-nedir/
O halde; eğer işçinin haftalık çalışma süresi her güne farklı şekilde dağıtılacaksa, aşağıdaki kriterlere göre hareket edilecektir:
- İşçinin çalışma süresi herhangi bir günde 11 saati geçemeyecektir.
- İşçinin çalışma süresi gece döneminde (istisnalar hariç) 7,5 saati geçemeyecektir.
Örneğin 45 saat çalışılan bir işyerinde işçinin çalışma süresi şu şekilde belirlenebilir:
- Pazartesi 11 saat
- Salı 5 saat
- Çarşamba 7 saat
- Perşembe 11 saat
- Cuma 11 saat
Bu noktada akla şöyle bir sorunun gelmesi muhtemeldir: Bu işçi haftanın kaç günü işe çağrılabilir?
Haftada 45 saatlik çalışmada gün sayısı
İşçinin günlük çalışma süresini belirleyen kısıtlamaları yukarıda ifade etsem de bunun yanında bir de işçinin haftalık çalışabileceği gün sayısını sınırlandıran bir kural daha vardır.
İş Kanunu’na göre işçiye, 7 günlük zaman diliminde en az 24 saat kesintisiz dinlenme verilmesi gerekir ki; bu dinlenme hakkına hafta tatili denir: https://mustafabaysal.com/isci-hafta-tatilini-nasil-hak-eder/
Bunun anlamı; ondan önceki iş günlerinde çalışmış olmak kaydıyla, işçinin hafta tatilini hak edeceğidir. Bu öyle bir haktır ki; işçinin hafta tatilinden vazgeçmesi dahi kabul edilemez.
Böyle olunca; işçinin haftada 45 saatlik çalışmasının EN ÇOK 6 güne yayılması gerekir. Öyle ya; haftada en az 1 günü yani kesintisiz 24 saat hafta tatili olarak kullandırmak gerektiğine göre; bu 45 saatin en çok 6 güne yayılması gerekecektir.
İşte bu nedenle; birçok işyerinde haftada 45 saat çalışma sisteminde işçi 6 gün işe çağrılır ve her gün 7,5 saat çalıştırılır. Böylece kanunun ruhuna uygun bir çalışma sistemi benimsenmiş olur.
Haftada 45 saati aşan çalışma
Haftada 45 saati aşan çalışma, kavram olarak “fazla mesai” anlamına gelir. Fazla mesai ya da fazla çalışma; işçinin haftada 45 saatin üzerinde yaptığı çalışmadır ve ücretinin de normal saat ücretine göre %50 zamlı ödenmesi gerekir.
SONUÇ
Haftada 45 saat çalışma sisteminin üç ana esası vardır. Bu sistemin esasını oluşturan 3 ana kural şunlardır:
- İşçiye haftada en az bir gün hafta tatili verilir.
- İşçinin çalışması asla günde 11 saati aşamaz.
- İstisnasi durumlar haricinde, işçinin gece çalışması 7,5 saati aşamaz.
Bu üç esas bir araya getirildiğinde ise haftada 45 saat çalışma sisteminde şu alternatifler gündeme gelir:
- İşçi haftanın 6 günü ve günde 7,5 saat çalıştırılır.
- İşçi haftanın 6 günü ya da daha az gün boyunca ve farklı günlerde farklı saatlerde çalıştırılır.
- Hemen yukarıdaki gibi farklılık arz eden günlük çalışma saatleri varsa, işçinin günlük çalışma süresinin 11 saati aşmamasına ya da gece çalışmasının 7,5 saati geçmemesine dikkat edilir.
Son olarak önemle hatırlatmak gerekir ki; işçinin ara dinlenme / mola süreleri, çalışma süresinden sayılmaz ve bu 45, 7,5 ya da 11 saat gibi sürelere dâhil olmaz: https://mustafabaysal.com/7-maddede-ara-dinlenmesi/
Haftada 45 saat çalışma ile ilgili sık sorulan sorular:
Haftalık 45 saat çalışmaya öğle arası dahil mi?
Hayır, haftalık 45 saat çalışmaya öğle arası ya da diğer ara dinlenme süreleri dahil değildir.
45 saatlik çalışmada mola ne kadar?
Mola ya da ara dinlenme süreleri 45 saatten bağımsız olarak ve işçinin günlük çalışma süresine göre belirlenir ve en az 15 dakika ile en az 1 saat arasında değişir.
