ÖZET
Gerek sendika kurma hakkı gerekse sendikal faaliyet hakkı, dayanağını Anayasa’dan alan temel hak ve özgürlüklerdendir. Kamu görevlileri de doğal olarak bu hakların kapsamındadır.
Anayasa’nın güvence altına aldığı bu temel haklarla ilgili kanun, yönetmelik ve diğer alt mevzuat kapsamında bir çok çalışma yapılmış ve kamu görevlilerinin sendikal faaliyetler açısından hareket sınırları belirlenmiştir.
Hangi kamu görevlilerinin sendikal faaliyetlere katılabileceği, istihdam şekilleri açısından sendikal haklar ve yasaklar, sendika kavramının kamu görevlileri açısından irdelenmesi bu makalenin konusunu oluşturacaktır.
Anahtar kelimeler: Kamu görevlilerinin sendika hakkı, Sendikal faaliyet, sendika
GİRİŞ
Kamu görevlileri sendika kurabilmekte ve sendikalara üye olabilmektedir. Anayasa’nın ortaya koyduğu temel hak ve özgürlüklerden olan sendika kurma hakkı ve sendikal faaliyet hakkı yine Anayasa gereğince bazı hallerde kısıtlanabilmektedir.
Bu makalede kamu görevlisi kavramının tanımı yapılacak, istihdam şekillerine göre kamu görevlilerin sendikal hakları açıklanacak ve kamu görevlileri bakımından sendikal kısıtlamalar ve yasaklar ortaya konacaktır.
KAMU GÖREVLİSİ KAVRAMI
Makale konumuz kamu görevlilerinin sendika hakları üzerine olduğuna göre öncelikle kamu görevlisi tanımını yapmamız gerekir. Türk Ceza Kanununa göre kamu görevlisi; kamusal faaliyetin yürütülmesine atama veya seçilme yoluyla ya da herhangi bir surette sürekli, süreli veya geçici olarak katılan kişiyi ifade etmektedir.
Konumuz itibariyle baktığımızda ise esas almamız gereken mevzuat 4688 sayılı Kamu Görevlileri Sendikaları ve Toplu Sözleşme Kanunu olacaktır. Bu kanuna göre kamu görevlisi, bu kanun kapsamında yer alan kurum ve kuruluşların kadro veya pozisyonlarında istihdam edilenlerden işçi statüsü dışında çalışan kamu görevlilerini ifade etmektedir.
Burada hemen ifade etmek gerekir ki; bu tanım 2012 yılında yapılan bir değişiklikle güncellenmiştir. Eski halinde kamu görevlisi tanımı kamu kurum ve kuruluşlarının işçi statüsü dışındaki bir kadro veya sözleşmeli personel pozisyonunda çalışan, adaylık veya deneme süresini tamamlamış kamu görevlileri olarak yapılmıştır.
11.04.2012 tarih ve 28261 sayılı R.G.de yayımlanan 6289 sayılı Kanunla yapılan değişiklikle adaylık veya deneme süresi içindeki kamu görevlilerinin de kapsama dahil edildiğini görüyoruz.
Kamu kurumlarında işçi pozisyonu dışında istihdam edilen kamu görevlileri ise 657 sayılı Devlet Memurları Kanununun 4üncü maddesinde yer alan memur, sözleşmeli personel ve geçici personeldir.
İşçiler ise yukarıda bahsedilen kanun kapsamında yer almamakta olup bunlar hakkında sendikal bakımdan 6356 sayılı Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu hükümleri uygulanır.
SENDİKA HAKKINA İLİŞKİN ANAYASAL HÜKÜMLER
Anayasa’nın 51inci maddesine göre çalışanlar ve işverenler, üyelerinin çalışma ilişkilerinde, ekonomik ve sosyal hak ve menfaatlerini korumak ve geliştirmek için önceden izin almaksızın sendikalar ve üst kuruluşlar kurma, bunlara serbestçe üye olma ve üyelikten serbestçe çekilme haklarına sahiptir. Hiç kimse bir sendikaya üye olmaya ya da üyelikten ayrılmaya zorlanamaz.
Sendika kurma hakkı ancak, milli güvenlik, kamu düzeni, suç işlenmesinin önlenmesi, genel sağlık ve genel ahlak ile başkalarının hak ve özgürlüklerinin korunması sebepleriyle ve kanunla sınırlanabilir.
İşçi niteliği taşımayan kamu görevlilerinin bu alandaki haklarının kapsam, istisna ve sınırları gördükleri hizmetin niteliğine uygun olarak kanunla düzenlenir.
Sendika ve üst kuruluşlarının tüzükleri, yönetim ve işleyişleri, Cumhuriyetin temel niteliklerine ve demokrasi esaslarına aykırı olamaz.
Yine Anayasa’nın 53üncü maddesine göre memurlar ve diğer kamu görevlileri, toplu sözleşme yapma hakkına sahiptirler.
4688 SAYILI KANUN KAPSAMINDA SENDİKA HAKKININ DEĞERLENDİRİLMESİ
Sendikaların kuruluşu ve hizmet kolları
Sendikalar hizmet kolu esasına göre, Türkiye çapında faaliyette bulunmak amacıyla bir hizmet kolundaki kamu işyerlerinde çalışan kamu görevlileri tarafından kurulur. Bir hizmet kolunda birden fazla sendika kurulabilir ama meslek veya işyeri esasına göre sendika kurulamaz. Şu hizmet kollarında sendika kurulabilir.
– Büro, bankacılık ve sigortacılık hizmetleri.
– Eğitim, öğretim ve bilim hizmetleri.
– Sağlık ve sosyal hizmetler.
– Yerel yönetim hizmetleri.
– Basın, yayın ve iletişim hizmetleri.
– Kültür ve sanat hizmetleri.
– Bayındırlık, inşaat ve köy hizmetleri.
– Ulaştırma hizmetleri.
– Tarım ve ormancılık hizmetleri.
– Enerji, sanayi ve madencilik hizmetleri.
– Diyanet ve vakıf hizmetleri.
Sendikaların kurulması ile ilgili temel kural, bunların önceden izin almaksızın serbestçe kurulabilmesidir. Sendika kurucusu olabilmek için tek şart ise kamu görevlisi olarak çalışıyor olmaktır.
Sendikalara üyelik
Sendikalara üye olmak serbest olup kamu görevlisi, çalıştığı hizmet kolunda kurulu olması kaydıyla istediği sendikaya üye olabilir. Birden çok sendikaya aynı anda üyelik ise mümkün değildir. Buna rağmen üye olunursa, sonraki üyelikler geçersiz sayılır.
Sendikalara üye olamayacaklar
Bunlar kanunda tek tek sayılmış olup sendikalara kurucu ya da üye olmaları mümkün değildir. Aşağıda unvanı yazılı olanlar sendikalara üye olamaz ve sendika kuramazlar.
– Cumhurbaşkanlığı Genel Sekreterliği ile Milli Güvenlik Kurulu Genel Sekreterliğinde çalışan kamu görevlileri,
– Yüksek yargı organlarının başkan ve üyeleri, hakimler, savcılar ve bu meslekten sayılanlar,
– Bu Kanun kapsamında bulunan kurum ve kuruluşların müsteşarları, başkanları, genel müdürleri, daire başkanları ve bunların yardımcıları, yönetim kurulu üyeleri, merkez teşkilatlarının denetim birimleri yöneticileri ve kurul başkanları, hukuk müşavirleri, bölge, il ve ilçe teşkilatlarının en üst amirleri ile bunlara eşit veya daha üst düzeyde olan kamu görevlileri, belediye başkanları ve yardımcıları,
– Yükseköğretim Kurulu Başkan ve üyeleri ile Yükseköğretim Denetleme Kurulu Başkan ve üyeleri, üniversite ve yüksek teknoloji enstitüsü rektörleri, fakülte dekanları, enstitü ve yüksek okulların müdürleri ile bunların yardımcıları,
– Mülki idare amirleri,
– Silahlı Kuvvetler mensupları,
– Milli İstihbarat Teşkilatı mensupları,
– Bu Kanun kapsamında bulunan kurum ve kuruluşların merkezi denetim elemanları,
– Emniyet hizmetleri sınıfı
– Ceza infaz kurumlarında çalışan kamu görevlileri
Sendika üyeliğinin sona ermesi
Her üye serbestçe üyelikten çekilebilir. Bunun dışında kamu görevinden istifa, görevine son verilmesi ve sair nedenlerle ayrılanların üyelikleri, sendika şubesi ya da sendika veya konfederasyon organlarındaki görevleri sona erer. Ama kamu görevlisi başka hizmet kolundaki bir göreve atanmışsa diğerleri yine sona ermekle birlikte konfederasyon organlarındaki görevi sona ermez. Aynı şekilde, emekliye ayrılanların sendika şubesi, sendika veya konfederasyon organlarındaki görevleri de görev süreleri bitene kadar devam eder.
Sendika üyelerinin ve yöneticilerinin güvencesi
Anayasa ile teminat altına alınan sendika kurma ve sendikal faaliyet hakkının kamu görevlilerince en rahat şekilde yerine getirilebilmesi için, bu faaliyetlerde bulunanlara bir takım güvenceler öngörülmüştür.
Buna göre kamu görevlileri, iş saatleri dışında veya işverenin izni ile iş saatleri içinde sendika veya konfederasyonların kanunda belirtilen faaliyetlerine katılmalarından dolayı farklı bir işleme tabi tutulamaz ve görevlerine son verilemez. Kamu işvereni, işyeri sendika temsilcisi, sendika işyeri temsilcisi, sendika il ve ilçe temsilcisi ile sendika ve sendika şube yöneticilerinin işyerini sebebini açık ve kesin şekilde belirtmedikçe değiştiremez. Kamu işvereni kamu görevlileri arasında sendika üyesi olmaları veya olmamaları nedeniyle bir ayırım yapamaz.
Aylıksız izine ayrılan yöneticilerin bu süreleri, emekli kesenekleri ve karşılıklarının yöneticisi oldukları sendikaları tarafından her ay Türkiye Cumhuriyeti Emekli Sandığına ödenmesini kabul etmeleri koşuluyla kazanılmış hak aylığı ile emeklilik hizmetine sayılır. Kurumlarından aylıksız izinli sayılan sendika, konfederasyon ve şube yönetim kurulu üyeleri ile bunların bakmakla yükümlü oldukları aile fertlerinin sağlık giderlerinin kurumlarınca karşılanmasına devam olunur.
Aylıksız izinli sayılanlardan herhangi bir nedenle sendika veya konfederasyon organlarındaki görevlerinden ayrılanlar, görevlerinin son bulması tarihinden itibaren otuz gün içinde ayrıldıkları kurum ve kuruluşa yazılı müracaat etmeleri durumunda, kamu işvereni bu kimseleri otuz gün içinde eski görevlerine ya da uygun diğer bir göreve atamak zorundadır. Otuz gün içinde görevlerine başlamak için başvurmayanlar görevlerinden çekilmiş sayılırlar.
Toplu sözleşme
Toplu sözleşme; kamu görevlilerinin mali ve sosyal haklarını düzenleyen mevcut mevzuat hükümleri dikkate alınarak kamu görevlilerine uygulanacak katsayı ve göstergeler, aylık ve ücretler, her türlü zam ve tazminatlar, ek ödeme, toplu sözleşme ikramiyesi, fazla çalışma ücreti, harcırah, ikramiye, doğum, ölüm ve aile yardımı ödenekleri, cenaze giderleri, yiyecek ve giyecek yardımları ve diğer mali ve sosyal hakları kapsar.
Toplu sözleşme ikramiyesi hariç olmak üzere toplu sözleşme hükümlerinin uygulanmasında sendika üyesi olan ve sendika üyesi olmayan kamu görevlileri arasında ayrım yapılamaz.
4688 SAYILI KANUN KAPSAMINDA UYGULAMADA KARŞILAŞILAN SORUNLAR
657 sayılı Devlet Memurları Kanunu kapsamında istihdam edilen geçici personelin kamu görevlilerince kurulan sendikalara üye olup olamayacağı
Bu konudaki belirsizlik, kanunun ilgili maddesinin önceki halinden kaynaklanmaktadır. Kanunun 3üncü maddesinde yer alan kamu görevlisi tanımında 2007 yılından önce “daimi suretle” istihdam edilme şartı bulunmaktaydı. 2007 yılında yapılan 5620 sayılı kanunla yapılan değişiklikle “daimi” ifadesi kanundan çıkarılmış ve böylece geçici personelin de kanun kapsamına alınması sağlanmıştır.
Aday devlet memurlarının sendikalara üye olup olamayacağı
Kamu kurumlarında işçi pozisyonu dışında istihdam edilen kamu görevlilerinin sendikalara üye olabilecekleri kanunda açık bir şekilde ifade edildiğinde, aday memurların da sendikalara üye olabileceği açıktır.
Yabancı uyruklu kamu görevlilerinin sendikalara üye olup olamayacağı
Kanunda kimlerin sendikalara üye olabileceği ve kimlerin olamayacağı belirtilirken yabancı uyruklular açısından bir ayrım yapılmamıştır. Özellikle üniversitelerde sık rastlanılan yabancı uyruklu çalışanların sendikaya üye olamayacağının söylenebilmesi için bu konuda açık bir mevzuat hükmünün bulunması gerekir.
Ayrıca 4688 sayılı Kanunun 15inci maddesinde de sendikalara serbestçe üye olunabileceği ifade edilmekte olup açıkça sendika üyeliği yasaklananlar hariç sendika üyeliğinin tek şartı; kamu kurumlarında işçi pozisyonu dışında istihdam edilen bir kamu görevlisi olmaktır.
Kaldı ki; Türkiye Cumhuriyeti tarafından da onaylanan 87 sayılı uluslararası Çalışma Örgütü sözleşmesinde de “Çalışanlar ve işverenler herhangi bir ayırım yapılmaksızın önceden izin almadan istedikleri kuruluşları kurmak ve yalnız bu kuruluşların tüzüklerine uymak koşulu ile bunlara üye olmak hakkına sahiptirler.” hükmü yer almaktadır.
İşçi pozisyonu dışında istihdam edilen yabancı uyruklu kamu görevlilerinin sendika üyesi olmasında bir sakınca yoktur.
SONUÇ
Anayasa’nın açıkça ortaya koyduğu sendika kurma ve sendikal faaliyet hakkının kamu görevlileri bakımından uygulanması 4688 sayılı Kamu Görevlileri Sendikaları ve Toplu Sözleşme Kanunu ile olmaktadır.
Kamu görevlilerin yukarıda belirtilen kanun uyarınca sendikal faaliyette bulunmalarının şartı, işçi kadrosu dışında istihdam ediliyor olmaları ve sendikal faaliyette bulunmalarının kanunla açıkça yasaklanmamış olmasıdır.
Kamu görevlilerin sendikalara serbestçe üye olmaları esas olup sendika üyeliği ve yöneticiliği kanunla güvence altına alınmış durumdadır.
İşçiler ise 4688 sayılı Kanun kapsamı dışında kalmakta olup bunlar hakkında 6356 sayılı Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu hükümleri uygulanır.
KAYNAKÇA
T.C. Yasalar (18/10/1982). 2709 sayılı Türkiye Cumhuriyeti Anayasası. Ankara : Resmi Gazete (17863 sayılı)
T.C. Yasalar (25/06/2001). 4688 sayılı Kamu Görevlileri Sendikaları ve Toplu Sözleşme Kanunu. Ankara : Resmi Gazete (24460 sayılı)
T.C. Yasalar (14/07/1965). 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu. Ankara : Resmi Gazete (12056 sayılı)
Not: Bu makale Mustafa BAYSAL tarafından yazılmış olup BEKAD İKY dergisinin 2015 Aralık sayısında yayımlanmıştır.
