Fazla mesai ücreti hesaplama örneği

Fazla mesai ücreti hesaplama son derece basit ve bir o kadar zor bir iştir. Çelişkili görünen bu cümle ile ne ifade etmek istediğimi, sabreder ve yazıyı sonuna kadar okursanız, anlayacağınıza eminim. Şimdi beraber bakalım; fazla mesai ücreti hesaplama nasıl yapılır ve fazla mesai nedir?

İşçinin haftalık çalışma süresi kaç saat?

Önce çalışma süresi kavramını netleştirelim. İş kanunu çalışma süresini belirlerken net ve kesin bir süreden bahsetmez. Bunun yerine çalışma süresini, azami olacak şekilde belirlemeyi tercih etmiştir.

Ayrıca kanun çalışma süresini günlük ya da aylık değil de haftalık belirleme yoluna da gitmiştir. O halde, çalışma süresi ile ilgili şunları söyleyebiliriz:

• Çalışma süresi haftalık belirlenmiştir.
• En çok 45 saattir.

Çalışma süresi hesabının neden aylık yapılmaması gerektiğini daha önce açıklamıştık: mustafabaysal.com/iscinin-aylik-calisma-suresi-kac-saattir

Fazla mesai / Fazla çalışma nedir?

İş Kanunu bakımından doğru kavram fazla çalışma olsa da uygulamada bunun yerine fazla mesai denilmektedir ve ben de galat-ı meşhur hale gelen fazla mesai kavramını kullanmayı tercih edeceğim.

Fazla mesai, işçinin haftalık çalışma süresinin 45 saati aşması sonucunda meydana gelen arızi bir çalışma türü olarak tanımlanabilir.

Fazla mesai ücreti ne kadar?

Her işçinin fazla mesai ücreti özel olarak hesaplanır; çünkü sabit bir fazla mesai ücreti yoktur. Bunun yerine fazla mesai ile ilgili getirilen kural; işçinin normal çalışma saatinden en az %50 zamlı olması gerektiğidir.

O halde fazla mesai ücreti şöyle tanımlanabilir: Fazla mesai ücreti, işçinin saatlik ücretinin 1,5 katıdır.

Fazla mesai en az %50 zamlı olur

Fazla mesai ücretiyle ilgili %50 bir üst sınır olmayıp alt sınırı ifade eder. Yani fazla mesai ücreti belirlenirken %50’den daha az artırımlı belirlenemezken istenirse çok daha fazla artırılması mümkündür.

Fazla mesai saat ücreti

Fazla mesai saat ücretini bulmak için öncelikle normal saat ücretini bulmak gerekir ki; bu ücreti %50 arttırarak fazla mesai ücretini bulabilelim.

İşçinin bir saatlik ücretinin nasıl bulunabileceğini ve bu formülün nedenini şu yazımda anlatmıştım: https://mustafabaysal.com/iscinin-bir-saatlik-ucreti-nasil-hesaplanir/

Kısaca tekrarlamak gerekirse işçinin bir saatlik ücretini bulmak için kullanılması gereken formül şudur: İşçinin bir saatlik ücreti = İşçinin aylık ücreti – AGİ / 225

O halde fazla mesainin saat ücreti ise şu şekilde formüle edilecektir: İşçinin aylık ücreti – AGİ / 225 * 1,5

NOT: 2022 itibariyle AGİ uygulaması kalktığı için hesaplama da basitleşti. Dolayısıyla yeni formül şöyle oldu: İşçinin bir saatlik ücreti = İşçinin aylık ücreti / 225

Fazla mesai	Fazla mesai ücreti hesaplama formülü
İşçinin haftalık 45 saati aşan çalışmasıdır.	İşçinin ücreti / 225 * 1,5

Fazla mesai ücret hesaplaması örneği

Fazla mesai ücretinin nasıl hesaplandığını yukarıda yazmış olsam da bunu somutlaştırmak, konunun daha iyi anlaşılmasını sağlayacaktır.

Örneğimizdeki işçinin aylık maaşı brüt 4.800,00 TL olsun . Bu işçinin bir saatlik fazla mesai ücreti şöyle hesaplanır: 4.800,00/225=21,33*1,5=32,00 TL.

İşçinin maaşını neden 225’e bölüyoruz?

Bazı işçiler bu rakamın neden 240 olmadığını sorarken, bazıları ise neden 185’e bölmediğimizi merak ediyor.

İş Kanununa göre işçinin çalışma süresi haftada en çok 45 saat belirlenirken, aksi kararlaştırılmadığı takdirde, bu sürenin haftanın çalışılan günlerine eşit olarak dağıtılacağı da vurgulanmıştır.

Yine kanunun 46ncı maddesine göre, işçilere 7 günlük zaman diliminde en az 24 saat kesintisiz hafta tatili verilmesi zorunludur: mustafabaysal.com/isci-hafta-tatilini-nasil-hak-eder

İşte Yargıtay, 45 saatlik çalışma süresini 6 iş gününe bölerek günlük 7,5 saatlik mesaiye ulaşmakta ve bunu 30’la çarparak işçinin aylık çalışma süresini ortaya çıkarmaktadır.

Yani maaşı 225’e bölerek işçinin saatlik ücretini belirleme uygulaması, bir Yargıtay içtihadıdır ve iş mevzuatı çok büyük ölçüde içtihatlarla şekillendiğinden, bunu esas almak doğru olacaktır.

Fazla mesai ücreti hesaplamasında istisnai durumlar

Yukarıdaki hesaplama her zaman geçerli olsa bile; bazı durumlarda işçinin fazla mesai ücretinin haftalık hesaplanması kuralı terk edilir.

Şöyle ki;

• İşçinin günlük çalışma süresi 11 saati aştığında
• İşçinin gece çalışma süresi 7,5 saati aştığında (Bunun da istisnaları vardır: https://mustafabaysal.com/gece-calismasi-nedir/ )

İşçinin haftalık çalışmasına bakılmaksızın fazla mesai ücreti alması gerekir. Yukarıdaki örneği biraz daha genişletelim.

İlk örneğimizde bu işçi haftalık 55 saat çalışmış olsun. O zaman bu işçinin o hafta için hak edeceği fazla mesai ücreti 10*30,21=302,10 TL olacaktır.

İkinci örneğimizde bu işçi haftalık 45 saat çalışmış olsun; ancak bir gün 15 saat çalışmak durumunda kalsın. Bu işçi haftalık çalışması için fazla mesai hak etmese de günlük çalışmasının 11 saatin üzerinde olan 4 saatlik kısmı için 4*30,21=120,84 TL fazla mesai ücreti hak edecektir.

Üçüncü örneğimizde bu işçi yine haftalık 45 saat çalışmış olsun; ama bir gece 9 saat çalışsın. Bu işçi haftalık çalışması için fazla mesai ücreti hak etmeyecek; fakat gece çalışması için 1,5 saat karşılığı 1,5*30,21=45,32 TL fazla mesai ücret alacaktır.

Görüldüğü üzere fazla mesai ücreti hesaplamanın bir ayağı saatlik ücreti doğru bulmak ile ilgiliyken, bir ayağı da fazla mesai saati hesabını doğru yapmakla ilgilidir.

Tam da bu noktada, fazla mesai hesabının neden günlük ya da aylık yapılmaması gerektiğini açıkladığım şu yazıma göz atabilirsiniz: https://mustafabaysal.com/fazla-mesai-aylik-hesaplanabilir-mi/

Neden istisnai haller var?

“Bu ne perhiz, bu ne lahana turşusu?” dediğinizi duyar gibiyim. Hem fazla mesainin haftalık 45 saat üzeri çalışmaları ifade ettiğini söylüyorum, hem de diğer fazla mesai hallerinden bahsediyorum.

Böyle yapıyorum; çünkü birazdan açıklayacağım bu durumlar kanun gereği olmayıp, Yargıtay kararlarıyla uygulamada yerini almaktadır. Bunlar hangi hallerdir?

İş Kanununa göre işçinin günlük azami çalışma süresi 11 saattir. Yani işçi istese, işveren uygun göre ve hatta ücreti ayrıca ödense bile, işçinin günde 11 saatten çok çalıştırılması İş Kanununca yasaklanmıştır.

Yargıtay da buna istinaden bir içtihat geliştirmiş ve işçinin haftalık çalışma süresine bakılmaksızın, günlük 11 saati aşan çalışmaları için fazla mesai ücreti ödenmesini istemiştir.

Bir başka içtihat da gece çalışmalarıyla ilgilidir. Gece dönemi, İş Kanununa göre saat 20:00 ila 06:00 arasını kapsayan dönemdir. Bunu daha önce açıklamıştık: mustafabaysal.com/gece-calismasi-nedir

Gece döneminde kural olarak işçi 7,5 saatten çok çalıştırılamaz. Bunun 3 istisnası vardır, buradan göz atabilirsiniz: mustafabaysal.com/hangi-sektorlerde-gece-mesaisi-degisti

İşte Yargıtay, işçinin gece döneminde 7,5 saatten çok çalıştırılması halinde, bu süreler için de, haftalık çalışma süresine bakılmaksızın fazla mesai ücreti ödenmesini istemektedir.

Asgari ücretli fazla mesai saat ücreti

Yukarıda, fazla mesai ücretinin işçiden işçiye değişeceğini söylesem de elbette asgari ücret söz konusu olduğunda, fazla mesai ücreti herkes için aynı olacaktır.

Bilindiği üzere 2022 yılı için 4.253,40 TL olarak açıklanan asgari ücretin içinde artık AGİ yok. Çünkü çalışanları asgari ücrete kadar olan gelirleri gelir vergisinden istisna kılındı. Bunun neden AGİ’yi ortadan kaldırdığını şu yazımda izah etmiştim: Asgari ücretin içinde AGİ var mıdır?

O halde asgari ücretli işçinin fazla mesai ücreti şöyle hesaplanabilir: 4.253,40/225=18,90*1,5=28,35 TL.

Görüldüğü üzere, asgari ücretlinin bir saatlik fazla mesai ücreti karşılığında alması gereken tutar28,35 TL olmalıdır.

GÜNCELLEME:

Fazla mesai saat hesabı, gelir vergisi istisnası nedeniyle farklılaştı ve özellikle asgari ücretliler için çok ilginç bir durum meydana geldi. Asgari ücretlinin normal saatlik ücreti, fazla mesaiye esas ücretinden fazla oldu. Bir başka deyişle; asgari ücretlinin fazla mesai saat ücreti, normal saat ücretinin bir buçuk katından az olacak.

Bunun için şu yazıma göz atmanızı şiddetle öneririm: Asgari ücretli 2022 saat ücreti ne kadar?

Pazar mesaisi hesaplama

Pazar günü yapılan çalışma için İş Kanunu’nun öngördüğü özel bir fazla mesai ücreti yoktur. İster cumartesi ister Pazar isterse de haftanın bir başka günü olsun, hafta tatilinde çalışmak durumunda kalan işçinin alması gereken ücretin hesabını bilahare şu yazımda anlatmıştım: https://mustafabaysal.com/cumartesi-ve-pazar-mesaisi-ne-kadar/

Fazla mesai sınırı

İş Kanununa göre işçiye fazla mesai yaptırılması mümkün olsa da, bunun çok önemli bir üst sınırı vardır. İşçiye, ücreti ödense bile, bir yıllık zaman diliminde 270 saatten çok fazla mesai yaptırılması yasal değildir ve işçi için bir haklı fesih sebebidir: mustafabaysal.com/yilda-270-saatin-uzerindeki-fazla-calisma-ucretleri-odenir-mi

Fazla mesai yerine serbest zaman ve denkleştirme

Fazla mesai ücreti söz konusu olduğunda, bazı ziyaretçilerimizden şuna benzer sorular alıyoruz: İşveren fazla mesai ücretimi ödemeyip beni izne gönderdi, bu mümkün mü?

Evet, yasal olarak mümkün. Hem de iki şekilde karşımıza çıkabilir: Serbest zaman veya denkleştirme uygulamaları

Serbest zaman uygulaması

Buna göre, işçinin önceden onayı alınmışsa, işçiye hak ettiği fazla mesai ücretinin ödenmesi yerine serbest zaman kullandırılması mümkündür.

Örneğin bir haftalık zaman diliminde 5 saat fazla mesai yapan bir işçiye, yine %50 zamlı olarak 7,5 saat serbest zaman kullandırılabilir.

Teknik bir konu olan serbest zaman uygulaması hakkında, şu yazımızdan daha çok bilgi alabilirsiniz: mustafabaysal.com/serbest-zaman-nedir-esaslari-nelerdir

Denkleştirme

Denkleştirmede de işçinin önceden onayı alınmakta ve 2 aylık bir süre belirlenmektedir. Bu süre zarfında işçi fazla mesai yaptığında ücret ödenmemekte, bunun yerine yine 2 aylık süre içinde kalmak koşuluyla, işçiye izin verilmektedir.

Denkleştirme ile serbest zaman aynı gibi göründü, değil mi? Aslında değil. Çünkü serbest zamanda işçiye %50 artırımlı serbest zaman kullandırılması gerekirken, denkleştirme uygulaması olduğunda bire bir kullandırılması yeterli olacaktır.

Örneğin 5 saat fazla mesai yapan işçiye, denkleştirme süresinde olmak kaydıyla 5 saat izin verilmesi yeterlidir.

Denkleştirme uygulaması hakkında, şu yazımızdan daha geniş bilgi alabilirsiniz: mustafabaysal.com/denklestirme-nedir-hesabi-nasil-yapilir

Fazla sürelerle çalışma nedir?

Sık rastlanan bir kavram olmasa da fazla sürelerle çalışma genelde fazla çalışmayla karıştırılır. Bazı işyerlerinde çalışma süresi 45 saatin altında belirlenebilir. Yukarıda da söylemiştik; İş Kanunu çalışma süresini azami olarak belirlemiştir.

Haliyle taraflar bu süreyi daha az belirleyebilir. İşte bir işyerinde çalışma süresi haftalık 45 saatin altında belirlenmişse ve işçi belirlenen bu süreden çok; ancak 45 saatten az çalışmışsa, fazla sürelerle çalışma gündeme gelir.

Örneğin haftalık çalışma süresinin 37,5 saat olarak belirlendiği bir işyerinde 41,5 saat çalışan bir işçi, 4 saat için fazla sürelerle çalışma ücreti hak edecektir ve bu ücret %50 değil, %25 zamlı ödenecektir. Örnekteki işçi 4 saatlik fazla sürelerle çalışması için 5 saatlik ücret alacaktır.

Fazla sürelerle çalışma konusunda daha detaylı bilgiyi şu yazımızdan alabilirsiniz: mustafabaysal.com/fazla-surelerle-calisma-nedir-fazla-calismadan-farki-var-midir

SONUÇ

Fazla mesai ücreti hesaplama zannedildiğinden çok daha kolay bir iştir. En basit şekliyle; işçinin ücreti 225’e bölünür ve bulunan sonuç 1,5 ile çarpılır: İşçinin ücreti/225*1,5.

NOT: Fazla mesai hesabı artık bu kadar kolay değil, lütfen şu yazıma göz atınız: Asgari ücretli 2022 saat ücreti ne kadar?

Fazla mesai hesaplama formülü bu kadar kolay olsa da hesaplaması bazen kafa karıştırıcı olabilir. Nedenini yukarıda detaylıca anlattığım üzere; fazla mesai kural olarak haftalık hesaplansa bile, bazı özel durumlarda günlük/gecelik hesaplanması da gerekebilir.

O halde fazla mesai ücreti hesaplaması konusunu şöyle özetlemek en doğrusu olacaktır: Fazla mesai süresini hesaplamak bu işin zor kısmıdır. Fazla mesai süresi doğru hesaplandıktan sonra, fazla mesai ücretini hesaplamak çok kolay olacaktır.

Ayrıca şu videoda fazla mesai ücreti hesaplamasını anlattım, ona da göz atmanızı öneririm:

Fazla mesai hakkında sık sorulan sorular:

Fazla mesai kavramı hakkında işinize yarayacak bilgiler anlattığım podcast yayınıma aşağıdan ulaşabilir ve beni dinleyebilirsiniz: