Gerek hizmet sektöründe faaliyet gösteren işyerleri ve gerekse üretim yapan fabrikalar günümüzde 24 saat boyunca faaliyet göstermeyi tercih etmektedirler. Bu tercih bazen ekonomik nedenlerle bazen de işin doğası gereği olmaktadır. Hastanelerin günün belirli saatlerinde kapalı olması düşünülemeyeceği gibi bazı işyerleri de kendi tercihleriyle yirmi dört saat çalışmaktadır. Peki ama 24 saat çalışan işçinin mesaisi nasıl hesaplanır? Bu işçi hangi haklara sahiptir?
24 saat çalışma durumunda vardiya sayısı
İşyerinde 24 saat çalışılıyorsa ana kural, çalışma şeklinin en az 3 vardiya olarak belirlenmesidir. Postalar Halinde İşçi Çalıştırılarak Yürütülen İşlerde Çalışmalara İlişkin Özel Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik hükümlerine göre, nitelikleri dolayısıyla sürekli çalıştıkları için durmadan bir biri ardına postalar halinde işçi çalıştırılarak yürütülmekte olan işlerde posta sayısı yirmi dört saatlik süre içerisinde en az 3 işçi vardiyası çalıştırılacak şekilde düzenlenir.
Bir başka deyişle; bir işyerinde çalışma hiç durmuyorsa 12/12 vardiyası gibi iki vardiya şeklinde çalışılması hem yönetmelik hükümlerine aykırıdır hem de uzun vadede fazla mesai ve iş güvenliği açısından sorunlara sebep olacaktır.
İşçi 24 saat kesintisiz çalıştırılıyorsa ne olacak?
Yukarıda belirttiğimiz gibi esas olan, her biri –ara dinlenmeleri dahil- sekiz saat olan üç vardiya halinde işçileri çalıştırmaktır. Ama diyelim ki işveren bunu tercih etmedi. Bir işçiyi 24 saat boyunca çalıştırmayı seçti. Bu durum en çok otellerde, bekçilerde ve sağlık sektöründe doktor, hemşire gibi sağlık görevlileri arasında görülmektedir.
24 saat çalışmada mesai
İşçinin 24 saat çalışması halinde mesaisini hesaplamanın kolay olduğunu düşünebilirsiniz. Öyle ya; işçinin işyerinde geçirdiği süreden ara dinlenme sürelerini düşersek sonuca varmamız mümkün olmalıdır.
Fakat işler o kadar basit yürümez. Çünkü 24 saatlik mesaiyi diğerlerinden farklı kılan bir özelliği vardır: Bir işçinin fiziksel ve ruhsal olarak 24 saatin tamamında çalışması mümkün değildir. Hele ki çalışma sistemi devamlı 24 saat kesintisiz olan bir işçinin her dakikasında çalıştığını kabul etmek çok zordur.
Yargıtay da böyle düşündüğü için, bu işçilerin çalışma ve dinlenme sürelerini içtihada bağlamıştır. Fakat bu içtihat yakın zamanda değişmiştir. Öyleyse önce eski içtihada ve sonra da 24 saat çalışmada mesaiye dair yeni içtihada bakalım.
24 saat çalışan işçinin mesaisi – ESKİ İÇTİHAT
Yargıtay uzun süre aşağıdaki içtihada göre kararlar vermişken son zamanlarda bu içtihadını değiştirmiştir. 24 saat esasına göre çalışan işçinin mesai süresine dair eski içtihat şu şekildeydi:
- 24 saat kesintisiz çalışan işçi 14 saat çalışmış kabul edilirdi. Evet, yanlış duymadınız. Bu ifade bana ait bir yorum olmayıp Yargıtay içtihadıdır. (Yargıtay 9 Hukuk 2014/34 K.)
- Günlük çalışma süresi 11 saati aştığında, 11 saatin üzerindeki her saat için işçi fazla çalışma ücreti alır. Bu durum, işçinin haftalık toplam çalışma süresinden bağımsızdır. O halde işçinin fazla çalışması hesaplanırken haftalık hesap yapılmaz. Örneğin bir gün dinlenip bir gün çalışan bir işçiye bu durumda bir hafta 4 gün için üçer saat, diğer hafta 3 gün için üçer saat fazla çalışma ücreti ödenmesi gerekir.
- 24 saat kesintisiz çalıştırılan işçi, bu şekilde çalıştırılmasına dayanarak haklı nedenle iş sözleşmesini feshedebilir. Bu durumda fesih, İş Kanununun 24üncü maddesinin II/f bendi uyarınca yapılmalıdır.
Örneğin; Doktor A, özel hastanede 24 saat acilde nöbet tutarak çalışmaktadır. Bir gün çalışıp bir gün dinlenmektedir. Bu durumda doktor A ilk hafta pazartesi, çarşamba, cuma ve pazar çalışmakta; ikinci hafta ise salı, perşembe ve cumartesi çalışmaktadır.
Yukarıda bahsedilen Yargıtay kararı uyarınca işçinin günlük çalışma süresi 14 saat kabul edilecektir. İlk bakışta işçinin ilk hafta 14 × 4 = 56 saat, ikinci hafta 14 × 3 = 42 saat çalıştığı düşünüldüğünde doktor A’nın ilk hafta 11 saat (kırkbeş saatin üstü) fazla çalışma yaptığı, ikinci hafta ise fazla çalışmasının olmadığı düşünülebilir.
Bu sonuç hatalı olacaktır. Doktorun günlük 11 saati aşan her çalışması fazla çalışma sayılmalıdır. Yani doktor A ilk hafta 4 × 3 = 12 ve ikinci hafta 3 × 3 = 9 saat fazla çalışma yapmıştır.
24 saat çalışan işçinin mesaisi – YENİ İÇTİHAT
Yargıtay bu içtihadından vazgeçmiş ve 24 saat çalışan işçinin mesai süresinin hesaplanmasında “uyku” kriterine göre hareket etmeye başlamıştır. Bu yeni içtihat şu şekildedir:
- İşçinin çalışma sistemi 24 saat kesintisiz şeklinde ise önce işçinin uykusuna bakılır.
- İşçi işyerinde uyuyabiliyorsa 14 saat çalıştığı kabul edilir.
- İşçi işyerinde uyuyamıyorsa 20 saat çalıştığı kabul edilir.
24 saat çalışan işçinin fazla mesai hakkı
İşçinin fazla mesaisinin, haftalık çalışma süresine göre hesaplanması gerektiğini şu yazıda açıklamıştık: mustafabaysal.com/fazla-mesai-aylik-hesaplanabilir-mi
Fakat bunun bazı istisnaları vardır ve bunlardan birisi de işçinin günlük çalışma süresinin 11 saati aşmasıdır. İşte işçinin günlük çalışma süresi 11 saati aştığı anda, artık işçinin haftalık çalışma süresine bakılmaksızın, günlük 11 saatlik çalışmasının üstü fazla mesai kabul edilmelidir.
Örneğin işyerinde uyuma imkanı olmayan ve 24 saat çalışan işçi A, 24 saat işe geldiği her gün için 20 saat çalışmış kabul edilecek ve her gün için tam 9 saat fazla mesai ücreti hak edecektir.
24 saat çalışmaya dair Yargıtay kararları
“… Mahkemenin kabul ettiği 10 saatlik ara dinlenme süresi, radyolink gibi nöbet tutulan yerlere yö-nelik bir uygulamadır. Radyolink gibi nöbet tutulan ve uyuma imkânı bulunan işlerde çalışanlar açısından 24 saatte 10 saat ara dinlenme düşülerek sonuca gidilmektedir.
Somut uyuşmazlıkta, davacının görev yaptığı gümrüksüz satış mağazasında uyuma imkânı olup olmadığı saptanmadan 24 saatten 10 saat ara dinlenmesi düşülmesi hatalıdır. Mahkemece yapılacak araştırma sonucunda, işçinin uyuma imkânı var ise 10 saat ara dinlenme, uyuma imkânı yok ise 4 saat ara dinlenme düşülerek sonuca gidilmelidir…” (9 Hukuk, 2017/21853 E. ve 2017/10287 K.)
“… Davacı güvenlik görevlisi olup, 24 saat çalışıp 24 saat dinlenmektedir. Anılan çalışanlar, haftalık normal mesailerinde fazla çalışma yapmadıklarından sadece tuttukları nöbetler olduğunda fazla çalışma yapmış olmaktadırlar. Bunun belirlenmesi için, normal mesai devam çizelgeleri mutlaka getirtilmelidir. Davacının haftalık çalışması, 45 saati doldurmasa da, nöbetleri 24 saat sürmektedir. Yapılan işin niteliğine göre sadece zorunlu ihtiyaçlar nedeniyle 4 saat ara dinlenmesi verdiğinin kabulü gerekmektedir. Her ne kadar, emsal alınan yargı kararlarında 24 saatlik çalışmada 14 saat çalışmanın kabulü gerekir denilmekte ise de bu kararlar radyolink işçileri için verilmiş kararlar olup güvenlik görevlilerine uygulanması mümkün değildir.
Bu nedenle, davacı, her 24 saatlik nöbette, 4 saat ara dinlenmesi kullanmakta ve fiilen 20 saat çalışma yapmış olmaktadır. 24 saat çalışıp 24 saat dinlenme şeklindeki nöbet sistemine göre davacı, bir hafta 3, diğer hafta 4 gün çalışmaktadır. Bu sebeple, bir hafta, (20-11=9X3=27 saat), diğer hafta (20-11=9X4=36 saat) fazla mesai yapmıştır. Bu durumda, yapılan belirlemelere göre, davacının fazla mesai ücreti alacağının, dönem ücretlerine göre denetlemeye elverişli hesap bilirkişi raporu ile belirlenmesi ve çıkacak sonuca göre bir karar verilmesi gerekirken yazılı şekilde hüküm kurulmuş olması doğru olmamıştır…” (7 Hukuk, 2016/2543 E. ve 2016/2024 K.)
SONUÇ
İşçinin 24 saat çalışması durumunda mesai hakkından ya da çalışma süresinin ne kadar olduğundan önce, şunu muhakkak hatırlatmak gerekir:
“İşçi hiçbir nedenle ve şekilde günde 11 saatten çok çalıştırılamaz”.
Fakat buna rağmen çalıştırılırsa ne olur? İşte bu durumda iki seçenekten birine göre hareket edilmesi gerekir. İşçi bu 24 saatlik mesasi içinde uyuyabiliyorsa 14 saat çalışmış kabul edilir. İşçinin 24 saat boyunca uyuma imkanı yoksa, o zaman işçi 20 saat çalışmış kabul edilir.
Her iki durumda da işçinin haftalık ya da aylık çalışma süresinin bir önemi olmaksızın; işçinin günlük 11 saati aşan çalışmaları fazla mesai değerlendirilmeli ve ücreti işçiye ödenmelidir.
Merhaba özel bir hastanede acilde veznede çalışıyorum 24 saat nöbet tutuyorum ara dinlenme mola saatlerimi kullanamıyorum uyumamıza izin verilmiyor 3 kişi çalışıyoruz ayda 10 nöbet tutuyorum en az bazen 11 nöbet fazla mesailerimiz eksik yatıyor bunun için haklı sebebten istifa edebilirmiyim noterden ihtar çekipte nöbet çizelgelerim tanıklarım var
24 saat çalışma 48 saat dinlenme usulüne göre çalışılan bir isyerinde yemek ucreti verilecegi soylenmis fakat kac adet verileceginden bahsedilmemis ise, Calisanlar Ayda 10 defa 24 saat ise geldiklerini varsayarsak kaç yemek ucreti hak etmiş olurlar . Teşekkürler.
Merhaba, böyle matematiksel bir hesaplama yapılamaz. Bunu işçi ve işverenin karşılıklı belirlemesi icap eder.
Boşuna alo 170 hattını aramayın bursa çalışanların hakları gasp ediliyor tazminatımızı bile alamıyoruz. Bakanlığın kendine hayrı yok.
Tazminat mesai nasıl alabilirim nasıl bir yol şansım var
Merhaba ben bir benzinlik te çalışıyorum 24 / 24 saat çalışıyorum yemek parasını adil şekilde vermiyorlar mesai ücreti de yok kasiyer olduğum için de dinlenme hakkımız yeterli değil iş feshi etmek istiyorum ne yapmam gerekiyor
Merhaba, haklı fesih için her türlü gerekçeniz var. İmkanınız varsa mutlaka bir avukata gidin ve gerisini ona bırakın. Yoksa, bir haklı fesih ihtarnamesi hazırlayarak işten ayrılmanız gerekir; ama hata yapabilirsiniz.
Hocam merhaba.
Kurumsal bir firmanın yarı devlet yarı özel olan yeni projesinde 2 gündüz 2 gece 2 off sistemi ile iş e başladık..lakin iş yerimiz evlerimize çok uzak abartmıyorum 2,5 gidiş 2,5 geliş günlük 5 saatimiz zaten yolda geçiyor..Bu koşulları bilerek geliyoruz o ayrı tabiki ama güvenlik şirketi büyük bir firma oldugu için bir isteğimizi yasal değil diye kabul etmiyor oda şu ; 3 vardiya her vardiyada 1 noktada 2 kişi duruyoruz yolumuz uzun oldugu için 24/48 sisteminde yazılı izinde versek çalışamazsınız yasak diyorlar…sayfanızı araştırdığım kadarıyla bulunduğumuz noktada 2 kişi belli saatler abartmadan bir birimizi idare etsek bu yasal olmuyor mu ? tesekkür ederim..
Merhaba, siz haklısınız ama işvereniniz daha haklı. Hiçbir şekilde sizi günde 11 saatten çok çalıştıramaz. Siz bunun için yazılı dilekçe verseniz de çalıştıramaz Hüseyin bey: İşçi bir günde en çok kaç saat çalıştırılabilir?
Pandemi sebebiyle çok yoğun mesai içerisinde çalıştık bakanlığın 14 gün sabit vardia sistemiyle 14gün 24 saat fiilen kurumdan çıkmadan çalıştık yeterli dinlenme alanları ve yeterli bireysel dinlenme alanı imkanı da yoktu.Velhasıl odalarda yaşlılar var ve birden fazla personel aynı odada yerdeki yataklarda depolarda dinlendi.Ayrıca huzurevlerinde heran göreve hazır yaşlı ve hasta başı bekledik sonuç olarak 30 gün içinde 14-16 gün kapalı kaldık uyuma imkanının yeterli olmadığı düşünülebilir mi ? 20 saat üzerinden mi olur 14 mü sizce
Merhaba, sabah 08:30 akşam 19:00 çalışma saatleri olan iş yerinde 24 saat çalışması yapılıp sonraki gün işe gelinmediği taktirde işçinin o günü devamsızlık olarak mı sayılır ?
Merhaba ben bir benzinlikte 12/24 çalışmaktayım patronum beni işten çıkarmayı planlıyor bir açığımi yakalayıp 14 Ocak 2015 yılından 1 temmuz 2015 yılına kadar 24 /24 çalıştım 1 temmuz 2015 yindan bu ya halen çalışıyorum 12/24 ve asgari ücret alıyoruz bankaya yatan o sadece elden 65 TL para veriyor gece nobetlerinde yemek veya yemek parası vermiyor ayda 10 gün gece gidiyorum işe 12/24 mesajı para ve 24/24 mesai paramı yemek paramı almam mümkün mü ve nasıl hesaplayacam kıdem ve ihbar tazminatim dahil yardımcı olursanız sevinirim.
Merhaba, bütün haklarınızı elbette alabilirsiniz. İşveren sizi çıkardığı anda mutlaka bir avukattan destek alın. Böylece hem tüm alacaklarınızı talep etmiş olursunuz hem de yaklaşık tazminat miktarlarını ondan öğrenebilirsiniz.
Bir is yerinde 10 yıl tarim bagkurlu olarak çalıştım ve bu çalışma 24 =24 asgari ücretten çalıştım normal sigorta haklarimi ve tazminatımı alabilirmiyim