5 yılını dolduran memura ücretsiz izin

Devlet memurlarının yıllık izinleri yanında bir de ücretsiz izin hakkı vardır. Memurun maaş almadığı; ancak aynı zamanda da çalışmadığı dönemi ifade eden bu ücretsiz izinlerden birisi de 5 yılını dolduran memura ücretsiz izin hakkıdır. 5 yılını dolduran memurun ücretsiz izin hakkı nasıl kullanılır?

Memurların ücretsiz izin hakları

Memurların ücretsiz izin haklarını daha önce yazmıştım. O yazımda da açıkladığım üzere, memurların altı çeşit ücretsiz izin hakkı vardır. Aylıksız izin olarak adlandırılan bu ücretsiz izin türleri şunlardır:

• Yurtdışına gönderilen memurların eşlerine verilen ücretsiz izin
• Evlatlık edinen memura 24 aya kadar verilen ücretsiz izin
• Muvazzaf askerlik görevi boyunca memura verilen ücretsiz izin
• Doğum sonrası 24 aya kadar verilen ücretsiz izin
• Refakat izni sonrası 18 aya kadar verilen ücretsiz izin
• Beş yılını tamamlamış memurlara 1 yıla kadar verilen ücretsiz izin

Ücretsiz izin nedir?

Ücretsiz izin ya da aylıksız izin, adından da anlaşılacağı gibi, memurun çalışmadığı ve fakat maaş da almadığı dönemi ifade eder.

İlk bakışta memurun tercih etmesi pek mümkün görünmeyen bu durum, bazı koşullarda memur için zorunluluk olabileceği gibi bazen de ihtiyari olarak tercih edilebilir.

5 yılını dolduran memura ücretsiz izin şartları

5 yılını dolduran memura ücretsiz izin verilmesi tek bir şarta tabidir. Evet, adından da anlaşılacağı üzere bu aylıksız izni kullanmak için, memurun kıdeminin 5 seneyi doldurmuş olması yeterlidir.

Nitekim 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu’nun 108’inci maddesinde de tek şart olarak “yıllık izinde esas alınan süreler itibarıyla beş hizmet yılını tamamlamış olması” aranmıştır.

Beş yılını dolduran memura ücretsiz izin verilmek zorunda mı?

108’inci maddede 5 yılını dolduran memura ücretsiz izin hakkı tanımlanırken “verilebilir” ifadesi kullanılmıştır. 108’nci madde tam olarak şu şekildedir: Memura, yıllık izinde esas alınan süreler itibarıyla beş hizmet yılını tamamlamış olması ve isteği halinde memuriyeti boyunca ve en fazla iki defada kullanılmak üzere, toplam bir yıla kadar aylıksız izin verilebilir.

Yukarıdaki hükümden açıkça anlaşılmaktadır ki idare 5 yılını dolduran memura, talebi olduğunda bu aylıksız izni vermek zorunda değildir.

Bu aylıksız izni verip vermeme idarenin takdirindedir. Ancak bu takdir hakkı, sınırsız bir hareket serbestisini idareye vermeyecektir ve idarenin takdir hakkını kullanırken de objektif ölçütlere dayanması gerekir.

Nitekim bir Kamu Denetçiliği Kurumu kararında bu durum aşağıdaki gibi ve çok güzel şekilde ifade edilmiştir:

“… İdareye bu konuda takdir hakkı tanındığı açık olup Danıştay kararlarından da anlaşılacağı üzere bu yetkinin ancak kamu yararı ve hizmet gerekleri göz ardı edilerek kullanıldığının tespit edilmesi halinde söz edilen bu durumun idari işlemin neden ve amaç yönlerinden hukuka aykırılığı nedeniyle iptalini gerektireceği yerleşmiş yargısal içtihatlarla kabul edilmiş bulunmaktadır.

Dolayısıyla idarenin takdir yetkisi kapsamındaki tasarruflarında, belli sebepler göstererek işlem tesis ettiğinden, buna ilişkin denetimin bu sebeplerin var olup olmadığı üzerinden cereyan edeceği tabiidir…” (Şikayet No: 2015/4559, Karar Tarihi: 24/02/2016)

Yukarıda bahsettiğim ombdusmanlık kararında bu takdir hakkı somut olayda şöyle değerlendirilmiştir: “… Emniyet Genel Müdürlüğü’nün yeterli personel bulunmaması nedeniyle bütün yıllık izin ve mazeret izinlerinin Türkiye genelinde kaldırıldığına yönelik yazısı ile doğu ve güneydoğu bölgelerinde yoğun olarak yaşanan olaylar nedeniyle söz konusu bölgelerin hassasiyeti, seçim atmosferinin bulunması, seçimlerin insan haklarından olması ve artan nitelikli polis ihtiyacıyla birlikte düşünüldüğünde idarenin bu gerekçesinde makul ve mantıklı olduğundan herhangi bir hukuka aykırılık tespit edilememiştir…”

Bu konudaki bir Danıştay kararı da aşağıdadır:

“… Bu madde ile memurlara aylıksız izin verme konusunda idareye takdir yetkisi tanınmıştır. Ancak, bu yetkinin hizmet gerekleri gözardı edilerek kullanıldığının kanıtlanması ya da idari yargı merciince saptanması halinde, sözü edilen bu durum dava konusu idari işlemin sebep ve maksat unsurları yönünden hukuka aykırılığı nedeniyle iptalini gerektirecektir.

Dosyanın incelenmesinden; davacının, 657 sayılı Devlet Memurları Kanununun 562 sayılı Kanun Hükmünde Kararname ile değişik 108. maddesinin ikinci fıkrası uyarınca 6 ay aylıksız izin verilmesi istemiyle yaptığı başvurunun davalı idare tarafından reddi üzerine temyizen görülmekte olan davayı açtığı anlaşılmıştır.

Bu durumda, halkı ve hukuken kabul edilebilir bir nedene dayanılmaksızın davacının aylıksız izin isteminin reddedilmesinde, idareye tanınmış olan takdir yetkisinin hizmet gereklerine uygun kullanılmadığı, bu nedenle de dava konusu işlemde sebep ve maksat unsurları bakımından hukuka uyarlık, dava konusu işlemin iptali yolundaki Mahkeme kararında ise sonucu itibariyle hukuki isabetsizlik bulunmadığı sonucuna ulaşılmıştır…” (5. Daire, 2014/7583 K.)

Beş yılını dolduran memura verilen iznin süresi ve bölünmesi

Bu aylıksız izin türüyle ilgili bilinmesi gereken bir başka husus da en fazla iki seferde kullanılabilecek olmasıdır.

Dolayısıyla beş yılını dolduran memur bu ücretsiz izni ya bir defa ya da iki defa talep edebilir. Bu iznin azami süresi ise bir senedir. Böyle olunca, izin talep edilmesine dair çeşitli senaryolar şöyle örneklendirilebilir:

• Memur ilk olarak 6 ay ve sonrasında bir 6 ay daha ücretsiz izin kullanabilir.
• Memur ilk olarak 4 ay ve sonrasında 5 ay ücretsiz iznini kullansa, artık kalan 3 ayı kullanma hakkı olmaz.
• Memur tek seferde bir senelik ücretsiz izne ayrılabilir.
• Memur bir senelik ücretsiz izne ayrılsa ve mesela yedinci ayda geri dönse, bu memura isteği halinde ikinci defa ve bir seneye tamamlayacak kadar ücretsiz izin verilebilir.

SONUÇ

5 yılını dolduran memura ücretsiz izin verilmesi ile ilgili bilinen esas yanlış, idarenin bu aylıksız izni vermek zorunda olduğunun zannedilmesidir. Oysa bu ücretsiz izni verip vermeme konusunda idarenin takdir hakkı vardır. Ancak bu takdir hakkı sınırsızca kullanılamazken, somut ve objektif kriterlere dayandırılmalıdır.

O halde 5 yılını doldurduğu için aylıksız izin talebinde bulunan memur, bu talebinin karşılanmak zorunda olmadığını bilmelidir. Benzer şekilde idare ise böyle bir talebi reddetmek için makul, somut ve objektif gerekçelerin bulunması gerektiğini hatırda tutmalıdır.

İşçilerde ücretsiz izin konusunu merak ediyorsanız, şu yazıma göz atabilirsiniz: https://mustafabaysal.com/zorla-ucretsiz-izne-cikarilma/