Bilinmeyen işçi hakları diye bir kavramı, ilk olarak bir Google aramasında gördüm ve bunun sıkça aratıldığını fark ettim. Aslında, bilinmeyen işçi hakları diye şey söz konusu olamaz; çünkü İş Kanunu ve alt mevzuatı herkese açıktır.
Ancak tahmin ediyorum ki; burada kastedilen, az bilinen işçi hakları olsa gerekir. Gelin, birlikte bakalım: Bilinmeyen işçi hakları ya da az bilinen işçi hakları neler?
Bilinmeyen işçi hakları
Bu sitede bine yaklaşan sayıda makale var ve bunların önemli bir kısmı işçi haklarına dair. Böyle olunca; bilinmeye işçi haklarından konuşmak gereksiz gibi görünebilir. Yine de; en azından birçok işçinin bilmemesi muhtemel birtakım önemli kuralları yazmak istiyorum.
İşçi hakları neler?
Önce gelin, genel olarak işçi haklarından bahsedelim. İşçi; bir iş akdine bağlı olarak işveren için çalışan kimsedir.
Bu iş ilişkisinde tarafların iki ana borcu vardır:
- İşçinin borcu, işi görmektir.
- İşverenin borcu, işçinin ücretini tam ve zamanında ödemektir.
Ancak işçinin hakkı yalnızca ücretten ibaret değildir. Ücret, elbette işçinin en önemli ve en çok korunması gereken hakkıdır; fakat işçinin buna ek olarak birçok hakkı da mevcuttur. Bunlardan bazıları şöyle sıralanabilir:
- Yasal sürelerde çalışma hakkı
- Hafta tatili hakkı
- Yıllık izin hakkı
- Genel tatil hakkı
- İş güvenliğinin sağlanması hakkı
- İş sözleşmesinden ve kanunlardan doğan diğer hakları
Görüleceği üzere işçinin birden fazla kategoride önemli hakları vardır. Bunları genel olarak sitemde defalarca yazdım. Bu defa, daha bilinmeyen işçi haklarından bahsedelim.
Az bilinen işçi hakları
Bu hakları burada uzun uzadıya açıklamayacağım; çünkü zaten daha önce ayrıntılı olarak bu konuları kaleme aldım.
Az bilinen ya da bilinmeyen işçi hakları şöyle sıralanabilir:
- İşçinin çalışma süresi, hiçbir nedenle, günlük 11 saati aşamaz.
- Gece döneminde işçi 7,5 saatin üzerinde çalıştırılamaz (Turizm, sağlık ve özel güvenlik çalışanları ile Türk Petrol Kanunu uyarınca petrol arama faaliyetlerinde çalışanlar hariç).
- İşçiye yılda 270 saatten daha çok fazla mesai yaptırılamaz.
- İşçiye yılda 270 saatten çok fazla mesai yaptırılırsa (yasaya aykırı olarak) fazla mesai ücreti ödenir.
- İşçiye ödenen yalnızca maaşı değil; süreklilik arz eden diğer ödemeler ile yol ve yemek gibi yardımların bedelleri de kıdem tazminatı hesabında dikkate alınır.
- İşçini muvafakati olmadan, maaşı düşürülemez.
- Fazla mesai hesabı aylık ya da günlük değil, haftalık yapılır.
- Yukarıdaki hükmün istisnası olarak; işçinin günlük çalışma süresi 11 saati ya da gece çalışma süresi 7,5 saati aşarsa, aşan kısımlar, haftalık hesaptan bağımsız olarak doğrudan fazla mesai kabul edilir.
- Fazla mesai dahil iş sözleşmeleri geçerlidir; ancak bu geçerlilik, işçinin yıllık 270 saate kadar fazla mesaisi için varittir. Üstü için geçerli olmaz.
- İşçiye fazla mesai ücreti ödemek yerine izin verilecekse, her bir saatlik fazla mesai karşılığında 1,5 saat serbest zaman kullandırılması gerekir.
- 24 saat kesintisiz çalışan işçinin çalışma süresi; eğer işçi arada uyuyabiliyorsa 14 saat ve uyuyamıyorsa 20 saat kabul edilir.
- İşçiye kullandırılmayan süt izni, fazla mesaiye dönüşür ve %50 zamlı ödenmelidir.
- Ulusal bayram ve genel tatil günlerinde çalışan işçiye mutlaka genel tatil ücreti ödenir; bunun yerine izin kullandırma uygulaması söz konusu olamaz.
- İşçinin hafta tatili kesintisiz 24 saat olmak zorundadır. İşçiye hafta tatili örneğin 23 saat kullandırılsa, işçi hafta tatili kullanmamış kabul edilir.
- İşçinin hafta tatilinin en geç 7’nci gün kullandırılması gerekir. Bir başka deyişle işçi, her 7 günlük zaman diliminde en az 1 gün hafta tatili kullanmalıdır.
- İşçiye yıllık izninin senesinde kullandırılması şarttır.
- İşçiye yıllık izin kullandırmak yerine, işçiyi çalıştırıp yıllık izin ücreti ödemek asla yasal değildir.
SONUÇ
Yukarıda yalnızca bazılarını aldığım “bilinmeyen işçi hakları” ya da “az bilinen işçi hakları” aslında çok daha artırılabilir.
Fakat neredeyse her bir maddesinin ayrı bir makale konusu olduğu böylesine önemli bir mevzuyu, ancak yukarıdaki gibi kısaltmak mümkün olabildi.
Özellikle vurgulamak isterim ki; bilinmeyen ya da az bilinen işçi hakkı diye bir şey yoktur; öğrenilmemiş işçi hakkı vardır. Bu nedenle; hakkını öğrenmek isteyen her işçiyi araştırmaya, okumaya ve en azından İş Kanunu’na bir defa göz atmaya davet ediyorum.
Bilinmeyen işçi hakları ile ilgili sık sorulan sorular:
Özel sektörde çalışanların hakları nelerdir?
Özel sektörde ya da kamuda olsun; işçilerin haklarının yazılı olduğu mevzuat İş Kanunu’dur. Dolayısıyla işçilerin hakları için İş Kanunu’na ve ilgili mevzuatına bakmak gerekir.
Haksız yere işten çıkarılan işçi ne yapmalıdır?
Haksız yere işten çıkarıldığını düşünen bir işçi öncelikle, imkânı varsa, bir avukatla görüşmelidir. Yoksa ve kendisi işlerini takip edecekse, en azından işe iade konusunu araştırmalı ve öncelikle 30 günlük hak düşürücü süreye dikkat etmelidir: İşe iade davası şartları
