Basın İş Kanunu kapsamına giren çalışanlar genel bir tabir olarak “gazeteci” kabul edilir ve gazetecilerin kıdem tazminatı alma ve uygulama şartları, İş Kanunu’na tabi işçilerden farklıdır. O halde 5953 sayılı Basın İş Kanunu’na tabi gazetecinin kıdem tazminatı şartları nelerdir ve nasıl hesaplanır?
Basın İş Kanunu kapsamı
5953 sayılı Basın İş Kanununun kapsamını daha önce ‘Basın İş Kanunu kapsamına kimler girer?’ başlıklı yazımızda detaylı bir şekilde açıklamıştık: mustafabaysal.com/basin-is-kanunu-kapsamina-kimler-girer
Gazeteci denince akla “gazetede çalışan” kimseler gelse de Basın İş Kanunu, kapsamı içinde yer alan herkes için gazeteci sıfatını kullanmayı tercih etmiştir.
Bu nedenle, bundan böyle bu yazıda gazeteci tabirinin geçtiği her yerde, Basın İş Kanunu kapsamında çalışan herkes anlaşılmalıdır.
Bu kanun kapsamına giren işçilerin önemli haklarından biri de kıdem tazminatıdır. İşçinin uzun yıllar boyunca ortaya koyduğu emeğin bir karşılığı olan kıdem tazminatı, belirli hallerin varlığı halinde hak edilmektedir.
Gazeteci için kıdem tazminatı alma şartları
Gazeteciler açısından kıdem tazminatına hak kazanma şartları şu şekilde maddeler halinde sayılabilir:
- Basın mesleğinde en az 5 yıllık kıdeme sahip olmak
- İş sözleşmesinin işveren tarafından önelli ya da haksız şekilde feshedilmesi
- Gazetecinin; üyesi olduğu işyerindeki sendikada yönetici olduğu gerekçesiyle iş sözleşmesini kendisinin feshetmesi (6356/23)
Kıdem tazminatı için 5 yıllık kıdemin anlamı
Hemen yukarıda zikredildiği üzere, gazetecinin kıdem tazminatı alabilmesi için öncelikle 5 yıllık kıdeminin olması gerekir. Buradaki beş yıllık kıdem, çalışılan basın kuruluşunda geçirilen süreyi ifade etmez.
Önemli olan, gazetecinin MESLEKTE 5 yıllık kıdeminin olmasıdır. Yani çalışan, Basın İş Kanununa tabi olarak toplam en az 5 yıllık kıdeme sahip olmalıdır. Örneğin A gazetesinde 2 yıl, B gazetesinde 1 yıl ve C gazetesinde 2 yıl kıdemi olan gazeteci işten ayrılırsa ve diğer şartları da sağlıyorsa, C gazetesi ona kıdem tazminatını ödemekle yükümlü olur.
Gazeteci bir kez kıdem tazminatı aldığında, bu beş yıllık kıdemi sıfırlanmaz; yani gazetecinin tekrar beş yıl daha çalışıp kıdem tazminatı hak etmesi gerekmez. Örneğin mesleğe başlayan ve 6 yıl sonra işten ayrılırken kıdem tazminatı alan bir gazeteci sonrasında yeni işe girse ve orada da 2 sene çalışsa, bu işyerinde de kıdem tazminatına hak kazanacaktır. Ancak bu son işyeri gazeteciye 8 yıllık değil, sadece kendi bünyesinde çalıştığı 2 yıl için kıdem tazminatı ödeyecektir.
Bir Yargıtay kararında bu husus şöyle ifade edilmiştir:
“… 5953 sayılı Kanunun 6. maddesinin sekizinci fıkrasında, bir defa kıdem tazminatı alan gazetecinin kıdeminin yeni işe giriş tarihinden itibaren hesaplanacağı kuralı mevcuttur. Anılan hüküm, uygulamada gazetecinin kıdemini sıfırlanması olarak bilinse de, en az beş yıllık meslek kıdeminin sıfırlanması söz konusu olmaz. Bahsi geçen düzenleme, gazetecinin aynı dönem için birden fazla kıdem tazminatı almamasını öngörmektedir. Başka bir anlatımla, gazetecinin önceki işverenden kıdem tazminatını alması durumunda, son işverenin önceki döneme ait meslek kıdeminden sorumlu tutulamayacağı kabul edilmelidir…” (22 Hukuk, 2012/18018 E. ve 2013/6128 K.).
Gazetecinin kıdem tazminatı miktarı
Gazeteciye her hizmet yılı veya küsuru için, son aylığı esas alınmak suretiyle her yıl için bir aylık ücreti miktarında kıdem tazminatı ödenir; şöyle ki yıllık hizmetin altı aydan az olan kısmı dikkate alınmaz.
Örneğin basın kuruluşunda 3 yıl 5 aylık çalışması olan gazeteciye, üç aylık ücreti kadar kıdem tazminatı ödenir. Gazetecinin kıdemindeki küsurattan 6 aydan az olan kısmı dikkate alınmaz.
Gazetecinin kıdem tazminatının hesabı
Gazetecinin kıdem tazminatı son aylık çıplak brüt ücret üzerinden hesaplanmalı, ücret ekleri dikkate alınmamalıdır. Yani kıdem tazminatına esas ücret gazetecinin en son aldığı aylık brüt ücret olmalıdır.
Gazetecinin kıdem tazminatından yapılacak kesintiler
Gelir Vergisi Kanunun 25 / 7 nci maddesi gereğince kıdem tazminatının 24 aylığı aşmayan miktarı için gelir vergisi uygulanmamalıdır ve damga vergisi kesilmelidir.
Gazetecinin kıdem tazminatından başkaca bir kesinti yapılmaz. Fakat buradaki “24 ay” kavramı bazen yanlış anlaşılmaktadır. Örneğin toplam 4 yıllık kıdemi karşılığı kıdem tazminatı alan bir gazetecinin hak edişine gelir vergisi uygularken; bunun 24 ay yani 2 yıllık kısmına uygulamayıp geri kalanına uygulamak yanlıştır. Buradaki 24 ay gazetecinin kıdemi değil, hak ettiği tazminatın tutarıdır. Aşağıdaki Yargıtay kararı bu hususu şöyle açıklar:
“… Somut uyuşmazlıkta, hükme esas alınan bilirkişi raporunda, 193 sayılı Gelir vergisi kanununun 25/7 maddesi gereğince hesaplanan kıdem tazminatının 24 aylık dilimi gelir vergisi dışında bırakılarak bakiye kısım açısından gelir vergisi uygulaması yapılmış ve davalı tarafça ödenen kıdem tazminatı miktarı mahsup edilerek fark kıdem tazminatı hesaplanmıştır. Mahkemece bu hatalı değerlendirme ile yapılan hesaba göre hüküm kurulmuştur.
193 sayılı gelir vergisi kanunun 24/7. maddesinde açıkça kıdem tazminatının 24 aylığı aşmayan tutarı için gelir vergisinin uygulanmayacağı düzenlenmiştir. Bu durumda 7 yıl 10 ay 12 günlük kıdemi bulunan davacının hak kazanmış olduğu kıdem tazminatı miktarı 24 aylık brüt ücretini aşmadığından kıdem tazminatına ilişkin hesaplamada gelir vergisi kesintisinin uygulanmaması gerekirken, hatalı değerlendirmeyle yazılı şekilde hüküm kurulması bozmayı gerektirmiştir…” (22 Hukuk, 2017/43471 E. ve 2017/28825 K.).
İstifa eden gazetecinin kıdem tazminatı
Gazetecinin kıdem tazminatı alması için 5 yıllık mesleki kıdemi tek başına yeterli gelmez. Yukarıda belirtilen diğer şartların da sağlanması gerekir.
Bu şartlardan birisi de iş sözleşmesinin işveren tarafından önelli ya da haksız şekilde feshedilmesidir. Dolayısıyla iş sözleşmesini kendi fesheden gazeteci kıdem tazminatına hak kazanamaz.
“… beş yıl çalışma koşulunun gerçekleşmiş olması halinde dahi, yerel mahkemenin kabul ettiği gibi, gazetecinin istifası söz konusu ise, başka koşullar aranmaksızın, kıdem tazminatı isteğinin kabul edilmesi olanağı yoktur…” ( Hukuk Genel Kurulu, 1996/914 E. ve 1997/170 K.)
Gazeteciler hangi hallerde kıdem tazminatına hak kazanamaz?
Basın İş Kanuna tabi olan çalışanların kıdem tazminatına hangi hallerde hak kazanacağını yukarıda açıkladık. Şimdi de tersten gidelim ve hangi hallerde kıdem tazminatının hak edilemeyeceğini de açıklamış olalım. Böylece konuyu pekiştirmek de mümkün olacaktır:
- Gazetecinin mesleki kıdeminin 5 yıldan az olması
- Gazetecinin önelli olarak iş sözleşmesini kendisinin feshetmesi yani istifa etmesi
- Gazetecinin ölümü nedeniyle iş sözleşmesinin sona ermesi
- Gazetecinin evlenmesi nedeniyle iş sözleşmesini feshetmesi
- Gazetecinin askerlik nedeniyle işten ayrılması
- Gazetecinin emeklilik nedeniyle ayrılması
Bilindiği üzere yukarıda sayılan askerlik, evlilik ve emeklilik gibi haller İş Kanununa tabi işçiler için kıdem tazminatı alma şartlarıdır: mustafabaysal.com/istifa-eden-isci-kidem-tazminati-alabilir-mi
Gazetecinin kıdem tazminatıyla ilgili önemli hususlar
Gazetecinin kıdem tazminatıyla ilgili özellik arz eden ve bilinmesinde yarar olan bazı hususlar aşağıda sıralanmıştır:
- Kıdem hakkı hesaplanırken, gazetecinin mesleğe ilk giriş tarihi esas alınır.
- Sözleşmenin feshedilmesi durumunda gazeteci, bu süreye göre hesaplanacak olan kıdem tazminatını almaya hak kazanır.
- Gazeteci bir defa kıdem tazminatı almışsa; bu durumda yeniden işe giren gazetecinin kıdemi işe girdiği tarihten itibaren hesaplanır. Ancak işverenle gazeteci bunun aksine, işçinin lehine bir anlaşma pekala yapabilirler.
Gazetecinin kıdem tazminatı taksitle ödenebilir mi?
İşveren maddi zorluklar nedeniyle gazetecinin kıdem tazminatını tek seferde ödeyemezse, ödeme en çok 4 taksitte yapılabilir ve taksitlerin tamamının süresi 1 yılı aşamaz. Ancak bu taksitlendirme için, vergi dairesinden alınacak ve işyerinin zarar etmekte olduğunu gösterir bir evrakın varlığı şarttır.
Gazeteciler için kıdem tazminatı tavanı
İş Kanununa tabi işçiler için belirlenmiş bir kıdem tazminatı tavanı vardır ve işçiye her kıdem yılı için ödenecek kıdem tazminatı bu tavanı aşamaz: mustafabaysal.com/kidem-tazminati-tavani-hesaplama
Ancak Basın İş Kanununda bir kıdem tazminatı tavanı öngörülmemiştir. Aşağıdaki Yargıtay kararı da bu yöndedir:
“… 5953 sayılı Kanunda kıdem tazminatı tavanı öngörülmemiş olmakla, hesap yönünden bir üst sınırlama da bulunmamaktadır…” (22 Hukuk, 2013/31858 E. ve 2014/14826 K.).
Basın İş Kanununda kıdem tazminatı için faiz
Basın İş Kanunu’nda kıdem tazminatı için fesih tarihinden itibaren faiz ödeneceği yönünde bir hüküm olmadığı gibi, kıdem tazminatına ve ücret kapsamındaki diğer alacaklar için mevduata uygulanan en yüksek faizin yürütüleceği konusunda bir düzenlemede yoktur. Bu nedenle kıdem tazminatına faizin dava tarihinden itibaren başlatılıp yasal faiz yürütülmesi gerekir.
SONUÇ
5953 sayılı Basın İş Kanunu’nda kıdem tazminatı, İş Kanunu’na nazaran daha basit ve kabaca ele alınmıştır. Böyle olunca; işçilerin tabi oldukları kıdem tazminatı alma şartlarına karşılık gazetecilerin kıdem tazminatı alma şartları daha azdır.
Gazetecilerin hangi şartlarda kıdem tazminatı hak edeceğini, bunun miktarının nasıl hesap edileceğini, gazetecinin kıdem tazminatının taksitle ödenip ödenmeyeceğini ve konuyla ilgili tüm detayları yazımızda açıkladık.
Basın İş Kanununda yıllık izin konusunda merak ettiğiniz hususlar varsa, bu konuyu incelediğimiz aşağıdaki yazımıza da göz atabilirsiniz:
mustafabaysal.com/basin-is-kanununa-gore-yillik-izin-sureleri
