Psikiyatri ilaçları kullanmak memuriyete engel midir?

Her insan gibi memurların da hastalanması tabidir. Psikiyatrik rahatsızlıkların teknik olarak fiziksel rahatsızlıklardan bir farkı olmaz; ancak bu hastalıkların kişinin özel hayatını ya da iş hayatını etkilemesi de pekâlâ mümkündür. Peki, ama antidepresan ilacı kullanmak ya da psikiyatrik rahatsızlık nedeniyle tedavi olmak veya rapor almak memuriyete engel olur mu?

Psikiyatrik ilaç kullanmanın memuriyete etkisi

Ne 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu’nda ne de alt mevzuatında, psikiyatrik ilaçların kullanımına mahsus bir hüküm bulunur. Dolayısıyla psikiyatrik rahatsızlık nedeniyle memuriyetin sona ermesi ya da bu durumun memurluğa doğrudan etki etmesi beklenmez. Burada önemli olan, memurun ya da memur adayının rahatsızlığının boyutu ve memuriyetin ifa edilmesine doğrudan etkisidir.

Ancak bazı mesleklerin hassasiyeti nedeniyle bu mesleklere kabulde özel şartlar aranabilir. Asker ya da polis meslekleriyle olmak üzere aranan özel psikiyatrik şartları yazının ilgili bölümlerinde bulabileceksiniz. Ama önce genel olarak psikiyatrik rahatsızlık-memuriyet ilişkisine bakalım.

657 sayılı Devlet Memurları Kanunu’nun 48’inci maddesi

Bu madde memuriyete girişte aranan genel ve özel şartları ihtiva eder. Maddenin 1’inci fıkrasının A bendinin 7 alt bendine göre; kişinin görevini devamlı yapmasına engel olabilecek akıl hastalığının bulunması durumunda, kişinin memur olması mümkün değildir. Bu şartın bir de istisnası bulunur ve bu durumda olan kimselerin dahi engelli memur statüsünde istihdamı ayrıca mümkündür.

Psikiyatrik ilaç kullanmanın memuriyete etkisi

Hemen yukarıda ifade edildiği üzere, memurun her türlü psikiyatrik rahatsızlığı değil; ancak görevini devamlı yapmasına engel olacak nitelikteki akıl hastalığı memuriyetin devamına ya da kişinin memuriyete alınmasına engeldir.

Böyle olunca; bir kimsenin ister memur olmadan önce, ister memuriyet esnasında psikiyatrik tedavi görmesinin ve ilaç kullanmasının tek başına hiçbir anlamı olmaz.

Hele ki günümüzde kullanımı çok artan ve antidepresan olarak bilinen ilaçların böyle bir sonuca sebep olması düşünülemez.

Psikiyatrik hastalığın rapora bağlanması

Bazı durumlarda kişinin yaşadığı psikiyatrik rahatsızlık sağlık raporuna konu olabilir. Hekim tarafından kişinin rahatsızlığı sebebiyle dinlenmesi ya da bir sağlık kuruluşunda tedavi görmesi önerilebilir. Böyle olduğunda bile devreye 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu’nun 105’inci maddesi ile Devlet Memurlarına Verilecek Hastalık Raporları ile Hastalık ve Refakat İzinlerine İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik girer.

Yönetmeliğin 6’ncı maddesine göre; memura, aylık ve özlük hakları korunarak, verilecek raporda gösterilecek lüzum üzerine, kanser, verem ve akıl hastalığı gibi uzun süreli bir tedaviye ihtiyaç gösteren hastalığı halinde 18 aya kadar, diğer hastalık hallerinde ise 12 aya kadar izin verilir. Azami izin sürelerinin hesabında, aynı hastalığa bağlı olarak fasılalarla kullanılan hastalık izinleri de iki izin arasında geçen sürenin bir yıldan az olması kaydıyla dikkate alınır.

İzin süresinin sonunda, hastalığının devam ettiği resmi sağlık kurulu raporu ile tespit edilen memurun izni, birinci fıkrada belirtilen süreler kadar uzatılır, bu sürenin sonunda da iyileşemeyen memur hakkında emeklilik hükümleri uygulanır. Memurun, hastalığı sebebiyle yataklı tedavi kurumunda yatarak gördüğü tedavi süreleri, birinci fıkrada belirtilen hastalık iznine ait sürenin hesabında dikkate alınır.

Görüleceği üzere; memurun uzun süreli tedaviye ihtiyaç duyduğu psikiyatrik rahatsızlıklarında bile memuriyetle ilişkisi doğrudan kesilmez ve duruma göre 12 aya ya d a 18 aya kadar memura tedavi olması için izin verilir. Hatta gerekirse bu süreler bir katına kadar da uzatılabilir. Ancak bu sürelerin sonunda memur halen iyileşememişse, bu durumda memur zorunlu olarak emekli ayrılır.

Psikiyatriye gitmek hangi mesleklere engel?

Okuyucunun aklına gelebilecek sorulardan birisi de bu olsa gerekir: Psikiyatri servisine gitmiş olmak ya da psikiyatrik ilaç kullanmak hangi mesleklere girmeye engel olur?

Öncelikle genel kuralın yukarıda izah ettiğim şekilde olduğunun iyi anlaşılması gerekir. Memuriyete giriş noktasında psikiyatrik ilaç kullanmış olmak tek başına hiçbir engel teşkil etmez.

Psikiyatrik ilaç kullanmak askerliğe engel mi?

Bu soruya net bir cevap vermek mümkün olup Türk Silahlı Kuvvetleri, Jandarma Genel Komutanlığı ve Sahil Güvenlik Komutanlığı’na personel alımında “Türk Silahlı Kuvvetleri, Jandarma Genel Komutanlığı ve Sahil Güvenlik Komutanlığı Sağlık Yeteneği Yönetmeliği” hükümleri dikkate alınır.

Bu yönetmelikle ilgili bilinmesi gereken ilk husus; yönetmeliğin 5’inci maddesinde yazılı kuraldır. Bu maddeye göre; yönetmelik ekinde yer alan “HASTALIKLAR LİSTESİ”nin A dilimine girenler sağlam kabul edilirken, B ve D dilimine girenler elverişsiz kabul edilir.

Bu yönetmeliğin EK-C hastalıklar listesinin III. Ruh Sağlığı ve Hastalıkları Başlıklı 16/A-1 sırasına göre; Geçirilmiş nevrotik bozukluklar (anksiyete, depresif, obsesif spektrum, travma ve strese bağlı bozukluklar, somatoform, dissosiyatif, yeme bozuklukları ve bunların alt tipleri) aşağıdaki ihtimallere göre değerlendirilir:

• Bu fıkra kapsamında ele alınabilecek ruhsal bozukluklarda hastalık öyküsü ve tıbbi kayıtlar dikkate alınarak geçmiş psikiyatrik tanı ile ilgili içerik, seyir ve prognostik faktörler değerlendirilir, gerekirse geçmiş psikiyatrik tanılara ilişkin epikriz talep edilir. Geçmiş psikiyatrik tam reaktif ve tekrarlamayan bir durum gösteriyorsa ve üç aydan kısa süreli tedavi almışsa, geçmiş tıbbi kayıtlarda bu durama ilişkin hastane yatışı, psikotik belirtiler, intihar girişimi, madde kullanımı, dürtüsellik, kendine zarar verici davranışlar tanımlanmıyorsa, hâlen ruhsal muayene ve/veya psikometrik inceleme sonuçlarına göre psikopatolojik bir unsur saptanmamışsa psikiyatri uzmanı tarafından “sağlam” kabul edilir.
• Dış kaynaktan alınacak subay, astsubay, uzman erbaş, sözleşmeli erbaş/er adayları ile öğrenci adayları için yukarıda belirtilen şartlara ilaveten son 3 yıla ait psikiyatrik bir tanı/tedavi kaydı da yoksa psikiyatri uzmanı tarafından “sağlam” kabul edilir.
• Tedavi ile kontrol altına alınmış (remisyonda) nevrotik bozukluklar (anksiyete, depresif, obsesif spektrum, travma ve strese bağlı bozukluklar, somatoform, dissosiyatif, yeme bozuklukları ve bunların alt tipleri)
• Hafif konuşma bozukluğu

O halde denilebilir ki; hemen yukarıda belirtilen özel rahatsızlık halleri, A diliminde yer aldığı için, asker olmaya ya da TSK’da görev almaya ENGEL DEĞİLDİR.

Ancak hemen aşağıda yer alan ve B ile D diliminde yer alan psikiyatrik rahatsızlıklar asker olmaya ya da görev almaya engeldir:

• Tekrarlayıcı nevrotik bozukluklar (anksiyete, depresif, obsesif spektrum, travma ve strese bağlı bozukluklar, somatoform, dissosiyatif, yeme bozuklukları ve bunların alt tipleri)
• Kronik nitelik kazanmış nevrotik bozukluklar (anksiyete, depresif, obsesif spektrum, travma ve strese bağlı bozukluklar, somatoform, dissosiyatif, yeme bozuklukları ve bunların alt tipleri)
• Konuşma bozukluğu

Askerliğe ya da orduda görev almaya engel olan ve olmayan hastalıklar incelendiğinde; bazı rahatsızlıklarda hastalığın seviyesinin etkili olduğu görülecektir. Örneğin hafif konuşma bozukluğu engel teşkil etmezken, konuşma bozukluğu engel olur. Benzer şekilde tedavi ile kontrol altına alınmış nevrotik bozukluklar engel değilken kronik nevrotik bozukluklar engel olur.

Psikiyatrik rahatsızlık polis olmaya engel olur mu?

Tıpkı askerliğe girişte olduğu gibi polislik mesleğine giriş için de sağlık şartlarını düzenleyen özel bir yönetmelik bulunur. Okullara alınacak öğrencilerde, Emniyet Teşkilatı kadrolarına yapılacak ilk atamalarda, öğrencilikten veya memuriyetten ayrıldıktan sonra yeniden öğrenciliğe veya memuriyete geri dönüşlerde, Emniyet Hizmetleri Sınıfı dışında kalan diğer hizmet sınıflarına açıktan yapılan atamalarda ve naklen atamalarda, öğrencilikte veya memuriyette hastalanma durumlarında, malullük ve vazife malullüğünde, vazife malulü olarak çalışmaya devam etme durumunda ve hizmet sınıfı değişikliklerinde aranacak sağlık şartlarına ilişkin usul ve esasları belirlemek amacıyla çıkarılan Emniyet Teşkilatı Sağlık Şartları Yönetmeliğinin 5’inci maddesinde; okullara alınacak öğrenci adayları için giriş raporu aldırılacağı ve öğrenci adayları A dilimi sağlık şartlarına uygun olmak zorunda olduğu ifade edilir ve B-C-D-E dilimlerinde geçen hastalığı olanların öğrenci olamayacağı ifade edilir.

Yönetmeliğin “Hastalık Branşlarının Sınıflandırılması” başlıklı EK-3’ünün 11-Ruh ve Sinir Hastalıkları bölümünün ilgili kısımlarına göre;

• Öğrenci adayı ruhsal yönden sağlam olacaktır. Geçmişinde ve halen hiçbir ruhsal hastalık, intihar girişimi, hafif ve orta derecede konuşma bozuklukları ve kişilik bozukluğu olmayacaktır, bulunması durumunda öğrenciliğe engeldir. Son iki yılın semptomsuz ve tedavisiz geçirilmesi psikiyatrik yönden sağlam kabul edilir.
• Geçmiş muayene ve tedavi ayrıntıları ile geçmiş ilaç kayıtlarını gösteren sistemler üzerinden, kişilerin son iki yıl içerisinde psikiyatrik yönden muayene olduklarına veya psikotrop ilaç kullandıklarına dair kayıtları görülmesi durumunda bile yine bu maddede belirtilen özel araştırmalar yapılarak sonuca varılır.
• Onikofaji (tırnak yeme), trikotilomani (saç, kirpik, kaş vb yolma) gibi durumların mevcudiyetinde daha ayrıntılı değerlendirilerek A dilimi kapsamında olup olmadığına karar verilir.

Yine ilgili bölümde hangi hastalıkların hangi şartlarda polisliğe engel olduğu da detaylıca açıklanmıştır.

İki soru iki cevap

Anksiyete polis olmaya engel midir?

Polisliğe girişte anksiyete teşhisinin durumu, anksiyetenin özelliğine bağlıdır. Şöyle ki her türlü anksiyete değil; Kronik nitelik kazanma ihtimali olan, kişinin sosyalliğini (iş ortamına uyumunu ve kişiler arası ilişkilerini) ve/veya işlevselliğini (çalışma gücü ve verimini) etkileyen anksiyete ile kronik nitelik kazanmış, kişinin sosyalliğini (iş ortamına uyumunu ve kişiler arası ilişkilerini) ve/veya işlevselliğini (çalışma gücü ve verimini) bozmuş, güncel tedavi algoritmalarına uygun şekilde, etkin doz ve yeterli süre tedavi edilmelerine rağmen iyileşememiş olan, silahlı görev yapabilecek iyilik haline ulaşamamış olan anksiyete polis olmaya engel olur.

SONUÇ

Psikiyatrik ilaç kullanmak memuriyete de memur olmaya da engel teşkil etmez. Anksiyete ya da benzeri psikolojik rahatsızlıkların memuriyete engel olması için kişinin işini yapmasını engelleyecek derecede akıl hastalığı seviyesinde olması gerekir ki; bu durumda bile özel hükümlerin devreye girdiğini yukarıda izah ettim.

Ancak özel mevzuatında hüküm olan görevlerde elbette farklı sonuçlar ortaya çıkabilir. Örneğin Türk Silahlı Kuvvetleri, Jandarma Genel Komutanlığı ve Sahil Güvenlik Komutanlığı personeli için ya da bu kurumlarda çalışmak isteyenler için veya emniyet teşkilatı personeli için daha ağır şartlar vardır. Bunların neler olduğunu da yine yazımın ilgili bölümlerinde açıkladım.

Sık sorulan sorular