İşçinin ücretinin bir kısmının geri alınması

İşçi, işveren için çalışırken karşılığında beklediği şey ücrettir. Çünkü işçinin çoğunlukla tek geçim kaynağı maaşıdır ve maaştaki en ufak bir aksama bile işçinin düzenini bozabilir. Hal böyleyken, bir de işçinin maaşının bir kısmının geri alınması büyük sorunlara yol açabilir. Peki, ama maaşı elden geri vermek mümkün mü? Sonuçları ne olur?

İşçinin maaşının bir kısmının geri alınması

Başlıkta yazan cümlenin ilk bakışta anlamsız geldiğinin farkındayım. İşçinin maaşının bir kısmı neden geri alınsın ki? İşçisine ücret ödeyen bir işveren hangi nedenle, ödediği maaşın bir kısmını işçisinden geri ister?

Çok mantıksız görünen bu durum, ne yazık ki çalışma hayatımızın bir gerçeğidir. Önce ücretin ne olduğuna bir bakalım.

İşçi için ücret nedir?

Ücret, yapılan iş karşılığında işverenin işçiye ödediği paradır. Ücret senet, çek, mal ve benzeri şekillerde ödenemez. Bu ödemenin illi ki para olarak yapılması gerekir. Bunun temel nedeni ise, ücretin işçinin hayatını idame ettirmesi için hayati bir önem taşımasıdır.

Bir ay boyunca çalışan işçinin, bunun karşılığında aldığı ücret onun bir sonraki 30 gün boyunca geçinmesini sağlayacaktır.

İşçi, bu maaşıyla çocuklarını okula gönderecek, evine mutfak malzemesi alacak, kirasını ödeyecek ve borçlarını dağıtacaktır. İşçi için bu kadar önemli olan bu ödeme, uygulamada birçok sıkıntıyı da beraberinde getirmektedir.

Ücretin bir kısmının geri alınması ne demek?

İşçinin maaşının bir kısmının geri alınması, onun maaşının bankaya yatırılması ve sonrasında belli bir miktarının elden ve gayri resmi olarak geri istenmesidir. Peki, bu neden olur? Bu yanlış uygulamanın bilinen bazı nedenleri şu şekilde sıralanabilir:

• Kamuda taşeron işçi çalıştıran alt işveren firmalar, ihaleleri düşük kârlarla kazanıp sonra işçilerden gayrı resmi şekilde 50-100 TL gibi rakamları elden geri almaktadır.
• Bazı mesleklerde asgari ücret, meslek odaları tarafından belirlenmektedir. Özellik mühendislik dallarında olan bu uygulama; gıda mühendisi ya da makine mühendisi vb. mühendislere bankadan ücretlerinin tam yatırılması ve bu paranın bir kısmının ise geri alınması gibi hukuksuz uygulamalara neden olmaktadır.

Maaş nasıl geri alınır?

Uygulamada bunun iki şekilde yapıldığını görüyoruz. İlk durumda, talep edilen miktarı işçilerin bizzat getirip işverene elden vermeleri istenmekte ve getirmeyen işçiler işlerine son verileceği şeklinde tehdit edilmektedir.

İkinci durum ise; işçilerin bankamatik kartlarına işverence el konulması ve işverenin görevlendirdiği bir kişi tarafından tüm işçilerin maaşlarının bankadan çekilmesi ve işçilere daha az olan ücretlerinin elden dağıtılmasıdır.

Maaşının bir kısmı geri alınan işçi bunu nasıl ispatlar?

Her şeyden önce bu uygulamanın son derece yanlış ve hukuksuz olduğunu söylememiz gerekir. Ancak sebebi ne olursa olsun, bu yanlış eylem hâlen yaygın olarak görülmektedir. İşçinin bu durumda ne yapabileceği konusunu ise, ikiye ayırarak cevaplamak gerekir.

Eğer işçinin bankamatik / ATM kartı işverende duruyorsa ve işverenin görevlendirdiği bir kimse tarafından maaşlar çekilip elden dağıtılıyorsa; işçinin yapması gereken tek şey, ilgili bankanın güvenlik kamerası kayıtlarını mahkemede talep etmek olduğundan; işçinin bu iddiasını ispatlaması mümkün olacaktır.

Ancak eğer işveren işçilerden, ücretlerinin bir kısmını elden getirmelerini istiyorsa işçilerin işi çok zor olacaktır. Çünkü aldığı ücretin bir kısmını işverene geri verdiğini iddia eden işçinin bu iddiasını ispatlaması gerekecektir. Bu ise, oldukça zor olacaktır.

Yargıtay kararlarında elden geri maaş ödemesi

Aşağıdaki kararlardan da görüleceği üzere; özellikle işçinin bankamatik kartına el koyularak maaşın bir kısmının geri alınması durumunda, bu hususun ispatı mümkün olabilir:

“… Davacının iddiası doğrultusunda, ilgili bankalardan kamera kayıtları ve davacı ile diğer işçilerin banka hesap hareketleri getirtilerek işçilerin hesaplarına yatırılan paranın çekilip çekilmediği, çekilmişse kim tarafından ve para yatırılmasından ne kadar süre sonra çekildiği, davacı ve hesap sahibi diğer işçiler tarafından çekilmişse o esnada yanlarında başka biri olup olmadığı, aynı dönemlerde diğer işçilerin hesap hareketlerinde de benzer şekilde yakın tarihlerde para yatırma ve çekme işlemleri olup olmadığı ve buna göre de gerçek anlamda bir tazminat ve izin ödemesi bulunup bulunmadığı açık ve tereddüde yer veremeyecek şekilde belirlendikten sonra dosya içeriği ile birlikte değerlendirme yapılarak sonucuna göre karar verilmelidir…” (22 Hukuk, 2016/17078 K.).

“… Bakanlıkça başlatılan teftiş sırasında beyanları alınan işçiler, şirket yetkilisi …’nin bankamatik kartlarını kendilerinden alarak maaşlarının bu kişi tarafından çekildiğini ifade etmişlerdir. Yargılama aşamasında beyanda bulunan davacı tanıkları da bu iddiaları doğrulayarak, şirket yetkisi …’nin bankamatik kartlarını alıp, maaşları çektiğini ve daha sonra maaşlarından daha az tutarda Ziraat Bankası’na ödeme yapıldığını ifade etmişlerdir. Dairemizin 06.10.2020 tarihli 2020/2494 esas 2020/10674 karar sayılı Geri Çevirme kararı sonrası dosyaya getirtilen kayıtlardan, davacı adına Ziraat Bankası nezdinde ayrı bir hesabın bulunduğu ve davalı tarafından muhtelif tarihlerde bu hesaba davacı adına ödemeler yapıldığı görülmektedir. Ayrıca, dosya içeriğinde, işçilere ait bankamatik kartlarının …’ye teslimine ilişkin bir tutanak yer almakta olup, “maaş iade listesi” başlıklı bu belgeden işçilerden bir kısım bedellerin alındığı anlaşılmaktadır. Her ne kadar, bozma ilamı gereğince beyanı alınan …, bu ödemelerin şirket tarafından yapılan avans ödemesi nedeniyle oluştuğunu belirtmiş ise de, dosyada davalı şirket tarafından işçilere avans ödemesi yapıldığına dair bir belge bulunmadığı gibi, davalı yazılı savunmalarında bu yönde bir işyeri uygulaması olduğuna dair herhangi bir açıklamada da bulunulmamıştır. Buna rağmen, mahkemece, davalı tanığının içeriği doğrulanamayan beyanına itibar edilerek hüküm kurulması isabetli görülmemiştir. Dosyada yer alan “maaş iade listesi” başlıklı belgeler, Ziraat Bankası Akçaabat Şubesi nezdindeki davacıya ait hesap hareketlerinde yer alan ödemeler ile tüm dosya kapsamı birlikte değerlendirildiğinde, davacının maaş alacağından kesinti yapıldığı sonucuna ulaşılmaktadır…” (9 Hukuk, 2021/2326 K.).

SONUÇ

İşçinin maaşının bir kısmının elden geri alınması durumunda işçinin yapabileceği tek şey, İş Kanunun 24üncü maddesinin II-e fıkrası gereğince ve ücretinin bir kısmının ödenmediğini gerekçe göstererek iş akdini feshetmek olacaktır. Ancak, işçinin bu iddiasını ispatlamasının zor olacağını hatırlatmak isterim.

Bu nedenle, maaşının bir kısmı geri alındığı için iş sözleşmesini feshedecek olan işçinin, yeterince delil toplaması ve iyi bir hazırlık yapması gerekmektedir. Aksi takdirde, iddiasını ispatlayamayan işçi kıdem tazminatı başta olmak üzere bir takım haklarını yitirme riskiyle karşı karşıya kalacaktır.

Maaşın bir kısmının geri alınması ile ilgili sık sorulan sorular: