Büyükşehir belediyeleri hariç olmak üzere belediyelerde bulunan belediye başkan yardımcılığı görevine atanma iki usulde olmaktadır. Bunlardan birincisi, belediye meclis üyeleri arasından başkan tarafından yapılan görevlendirme; diğeri 657 sayılı Devlet Memurları Kanununa göre yapılan atamadır.
Belediye bünyesinde biri seçilmiş, diğeri atanmış olarak birbirinden ayrılabilecek iki tür başkan yardımcılığı söz konusu olunca, sosyal denge sözleşmelerinden faydalanma açısından yeni bir soru gündeme gelmektedir. Belediye başkan yardımcıları sosyal denge tazminatından faydalanabilir mi?
4688 sayılı Kamu Görevlileri Sendikaları ve Toplu Sözleşme Kanunu hükümleri uyarınca düzenlenen sosyal denge sözleşmelerinden belediye başkan yardımcılarının yararlanıp yararlanmayacağı, “kamu görevlisi” kavramı esas alınarak açıklanacaktır.
1- GİRİŞ
Mahalli idarelerde çalışan kamu görevlilerine aylık maaşları dışında ayrıca sosyal denge tazminatı da ödenebilmektedir. Hukuki dayanağını Kamu Görevlileri Sendikaları ve Toplu Sözleşme Kanunundan alan bu ödemeden kimlerin faydalanabileceği konusunda ise mahalli idareler arasında tam bir görüş birliği olmadığı görülmektedir.
Bu makalede, sosyal denge tazminatı açısından kamu görevlisi tanımı yapılacak, bu tanımın özelinde ise statü itibariyle klasik kamu görevlilerinden farklı bir konumda yer alan belediye başkan yardımcılarının sosyal denge tazminatından yararlanıp yararlanamayacağı açıklanacaktır.
2- BELEDİYE BAŞKAN YARDIMCILIĞI KADROSUNUN HUKUKİ NİTELİĞİ VE BU KADROYA ATANMA
Belediye başkan yardımcılığı kadrosunu iki açıdan incelemekte fayda olacaktır. Bunlardan birincisi 5393 sayılı Belediye Kanunu’nun 49 uncu maddesinde belirtilen ve belediye meclis üyeleri arasından başkan yardımcısı görevlendirilmesiyken, diğeri “Belediye ve Bağlı Kuruluşları İle Mahalli İdare Birlikleri Norm Kadro İlke ve Standartlarına Dair Yönetmelik” hükümlerine göre atanan başkan yardımcısı kadrosudur
2.1- Belediye meclis üyeleri arasından görevlendirilen başkan yardımcısı
5393 sayılı Belediye Kanununun “Norm Kadro ve Personel İstihdamı” başlıklı 49 uncu maddesinde “Norm kadrosunda belediye başkan yardımcısı bulunan belediyelerde norm kadro sayısına bağlı kalınmaksızın; belediye başkanı, zorunlu gördüğü takdirde, nüfusu 50.000’e kadar olan belediyelerde bir, nüfusu 50.001-200.000 arasında olan belediyelerde iki, nüfusu 200.001-500.000 arasında olan belediyelerde üç, nüfusu 500.000 ve fazla olan belediyelerde dört belediye meclis üyesini belediye başkan yardımcısı olarak görevlendirebilir. Bu şekilde görevlendirilen meclis üyelerine belediye başkanına verilen ödeneğin 2/3’ünü aşmamak üzere belediye meclisi tarafından belirlenecek aylık ödenek verilir ve taleplerine göre bir sosyal güvenlik kurumu ile ilişkilendirilir. Bu şekilde görevlendirme, memuriyete geçiş, sözleşmeli veya işçi statüsünde çalışma dahil ilgililer açısından herhangi bir hak teşkil etmez ve belediye meclisinin görev süresini aşamaz. Sosyal güvenlik prim ve benzeri giderlerden kurum karşılıkları belediye bütçesinden karşılanır.” denilmektedir.
Buna göre görevlendirilecek başkan yardımcılarında “belediye meclisi üyesi olmak” dışında bir şart aranmayacaktır. Bunlar, taleplerine göre bir sosyal güvenlik kurumuyla ilişkilendirilecektir.
2.2- “Belediye ve Bağlı Kuruluşları İle Mahalli İdare Birlikleri Norm Kadro İlke ve Standartlarına Dair Yönetmelik” hükümlerine göre atanan başkan yardımcısı
5393 sayılı Belediye Kanununun 49 uncu maddesine dayanılarak çıkarılan bu yönetmeliğin ekindeki Ek:2’de yer alan norm kadro standartları cetveline göre il belediyelerinde, büyükşehir ilçe belediyelerinde ve ilçe belediyelerinde nüfusa göre kaç adet başkan yardımcılığı kadrosu ihdas edilebileceği belirlenmiştir.
Bu yönetmelik ekindeki sayılarla bağlı olarak ihdas edilen başkan yardımcısı kadrosuna atama yapılmak istendiğinde hangi şartların arandığı hususunda öncelikle 5393 sayılı Belediye Kanununa bakmak gerekir. Ancak bu kanunda başkan yardımcılığına atanmayla ilgili özel şartlar belirlenmemiştir. Bu durumda yapılması gereken 657 sayılı devlet Memurları Kanununda yer alan genel atama şartlarını göz önüne almaktır.
Belediye ve Bağlı Kuruluşları İle Mahalli İdare Birlikleri Norm Kadro İlke ve Standartlarına Dair Yönetmeliğin eki Ek:4 “Belediye ve Bağlı Kuruluşları ile Mahalli İdare Birlikleri Memur Kadro Kütüğü” ne göre 10000 kodlu Belediye Başkan Yardımcısı kadrosunun atanabileceği en alt derece de en üst derece de 1’dir. Bu hüküm doğrultusunda, belediye başkan yardımcılığı kadrosu ancak 1 inci dereceden ihdas edilebilir.
Bu şartlar altında Belediye Meclisince ihdas edilmiş olan 1 inci dereceden başkan yardımcılığı kadrosuna atanmak içinse 657 sayılı Devlet Memurları Kanununun 68/b maddesindeki şartları taşımak gerekir.
O halde, bu yönetmelik hükümlerine göre atanacak başkan yardımcısının 657 sayılı Kanunun 68/b maddesindeki şartları taşıyor ve memur olarak görev yapıyor olması gerekir.
3- SOSYAL DENGE TAZMİNATININ DAYANAĞI MEVZUAT HÜKÜMLERİ
Sosyal Denge tazminatı yasal dayanağını 4688 sayılı Kamu Görevlileri Sendikaları ve Toplu Sözleşme Kanununun “Mahalli İdarelerde Sözleşme İmzalanması” başlıklı 32 nci maddesinden almaktadır. Bu maddeye göre;
“27/6/1989 tarihli ve 375 sayılı Kanun Hükmünde Kararnamenin ek 15 inci maddesi hükümleri çerçevesinde sosyal denge tazminatının ödenmesine belediyelerde belediye başkanının teklifi üzerine belediye meclisince… karar verilmesi halinde, sözleşme döneminde verilecek sosyal denge tazminatı tutarını belirlemek üzere ilgili mahalli idarede en çok üyeye sahip sendikanın genel başkanı veya sendika yönetim kurulu tarafından yetkilendirilecek bir temsilcisi ile belediyelerde belediye başkanı… arasında toplu sözleşme sürecinin tamamlanmasını izleyen üç ay içerisinde sözleşme yapılabilir. Bu sözleşme bu Kanunun uygulanması bakımından toplu sözleşme sayılmaz ve bu kapsamda Kamu Görevlileri Hakem Kuruluna başvurulamaz.”
Aynı kanunun kapsamını açıklayan 2 nci maddesinde ise “Bu Kanun, Devletin veya diğer kamu tüzel kişilerin yürütmekle görevli oldukları kamu hizmetlerinin görüldüğü genel, katma ve özel bütçeli idareler, il özel idareleri ve belediyeler ile bunlara bağlı kuruluşlarda kamu iktisadi teşebbüslerinde, özel kanunlarla veya özel kanunların verdiği yetkiye dayanarak kurulan banka ve teşekküller ile bunlara bağlı kuruluşlarda ve diğer kamu kurum veya kuruluşlarında işçi statüsü dışında çalışan kamu görevlileri hakkında uygulanır.” Denilmektedir.
Yine söz konusu kanunun “Toplu Sözleşmenin Kapsamı” başlıklı 28 inci maddesinde de “Toplu sözleşme ikramiyesi hariç olmak üzere toplu sözleşme hükümlerinin uygulanmasında sendika üyesi olan ve sendika üyesi olmayan kamu görevlileri arasında ayrım yapılamaz.” Hükmü yer almaktadır.
4- SOSYAL DENGE TAZMİNATI BAKIMINDAN KAMU GÖREVLİSİNİN TANIMI
Sosyal denge tazminatı bakımından kamu görevlisi tanımını, bu tazminatın yasal dayanağı olan 4688 sayılı Kamu Görevlileri Sendikaları ve Toplu Sözleşme Kanununun 3 üncü maddesinde bulmaktayız.
Buna göre kamu görevlisi; bu kanun kapsamında yer alan kurum ve kuruluşların kadro veya pozisyonlarında istihdam edilenlerden işçi statüsü dışında çalışan kamu görevlilerini ifade etmektedir.
O halde sosyal denge tazminatı açısından kamu görevlisinden bahsedilmek için;
– İlgilinin görev yaptığı kurumun 4688 sayılı kanun kapsamında olması,
– İlgilinin, bu kurumun her hangi bir kadro veya pozisyonunda istihdam ediliyor olması,
– İşçi statüsünde çalışıyor olmaması gerekmektedir.
5- BELEDİYE BAŞKAN YARDIMCILIĞI KADROSUNUN SOSYAL DENGE TAZMİNATI AÇISINDAN DEĞERLENDİRİLMESİ
Yukarıda yer alan bilgileri bir arada değerlendirdiğimizde, sosyal denge tazminatını alabilmek için öncelikli şartın ilgili kamu kurumunda “Kamu Görevlisi” statüsünde istihdam edilmek olduğunu görmekteyiz. O halde cevabını bulmamız gereken soru, belediye başkan yardımcılarının kamu görevlisi olup olmadığıdır.
4688 sayılı kanun kamu görevlisini tanımlarken “işçi statüsü dışında çalışan” ifadesini kullanmaktadır. Bu kapsamda, belediye başkan yardımcıları belediyelerin kadro ve pozisyonlarında istihdam ediliyor ancak işçi statüsünde çalışmıyorlarsa bu tazminattan faydalanacaklar, aksi takdirde faydalanamayacaklardır.
Belediye başkan yardımcılığına atanmada 2 tür yöntem olduğunu makalemizin başında açıklamıştık. Anlatılan bu yöntemlerin birisi Belediye ve Bağlı Kuruluşları İle Mahalli İdare Birlikleri Norm Kadro İlke ve Standartlarına Dair Yönetmeliğin ekinde yer alan norm kadro sayısı dikkate alınarak ve 657 sayılı Devlet Memurları Kanununun 68/b maddesine göre atanan başkan yardımcılarıdır. Bunların atamaları ilgili yönetmelik ekinde yer alan norm kadro sayısına göre, yine aynı yönetmelik ekindeki “Belediye ve Bağlı Kuruluşları ile Mahalli İdare Birlikleri Memur Kadro Kütüğü” ne göre ihdas edilen kadrolara 657 sayılı Devlet Memurları Kanununa göre yapıldığından bunların kamu görevlisi olduğu açıktır.
Belediye başkan yardımcılığına atama yapmada kullanılan diğer yöntemin ise ayrıca incelenmesi gerekir. 5393 sayılı Belediye Kanununun “Norm Kadro ve Personel İstihdamı” başlıklı 49 uncu maddesine göre atanan ve “belediye meclisi üyesi olmak” dışından bir şart aranmayan bu başkan yardımcıları, taleplerine göre bir sosyal güvenlik kurumuyla ilişkilendirilmektedir.
Görüldüğü üzere bu şekilde görevlendirilen başkan yardımcılarında, memur olarak görev yapıyor olma şartı aranmamakta ve görevlendirilmeleri de 657 sayılı Kanuna göre değil, direkt olarak 5393 sayılı Kanunun verdiği yetkiyle meclis üyeleri arasından belediye başkanının teklifi üzerine belediye meclisince yapılmaktadır.
Peki bu başkan yardımcıları hangi statüde değerlendirilmelidir? Memur mu, sözleşmeli personel mi, geçici personel mi, işçi mi? Bu sorunun cevabı, aynı zamanda bu şekilde atanan başkan yardımcılarının sosyal denge tazminatından yararlanıp yararlanamayacağını da belirleyecektir.
Sayıştay kararlarından birinde şöyle denmektedir: “Belediye Başkanı görev ve yetkilerinden bazılarını görevlendirme yoluyla bir ya da birkaç meclis üyesine, başkan yardımcılığı unvanı altında bırakabilir. Başkanın görevlerinden bir kısmını yerine getirmekle sorumlu olan başkan yardımcılarına da bunun karşılığında başkana ödenen ödeneğin 2/3’ü verilecektir.” (Sayıştay Temyiz Kurulu 24/06/2014 tarih ve 326 ilam nolu kararı)
Bir başka Sayıştay kararında “Yukarıda bahsedilen mevzuat hükümlerinden de anlaşılacağı üzere; belediye başkan yardımcısı olarak görevlendirilecek belediye meclisi üyelerine, sadece belediye başkanına ödenen ödeneğin 2/3 ünü aşmayacak şekilde belediye meclisi tarafından belirlenecek aylık ödenek verilecek ve talepleri doğrultusunda bir sosyal güvenlik kurumu ile ilişkilendirilenler için de sosyal güvenlik prim ve benzeri giderlerine ait kurum karşılıkları belediye bütçesinden karşılanacaktır. Söz konusu ödemeler dışında ise belediye başkan yardımcıları için herhangi bir ödeme öngörülmemiş olup, bu bağlamda memur taban aylığının ödeneğe ilave edilmesi tamamen mevzuata aykırı bulunmaktadır.” denilmektedir. (Sayıştay Temyiz Kurulu 09/07/2013 tarih ve 1522 ilam nolu kararı)
Bir diğer Sayıştay kararında ise “Kanun hükmünden de anlaşıldığı üzere yemek yardımı 657 sayılı Kanuna tabi olan devlet memurlarına yapılmaktadır. Dolayısıyla 5393 sayılı Belediye Kanunu’nun 49’uncu maddesi gereği belediye meclisi üyeliğinden seçilen belediye başkan yardımcıları gerek istihdam şekli ve gerekse de özlük hakları açısından 657 sayılı Kanun’a tabi olmadıklarından bu kişilere bu çerçevede yemek yardımında bulunulması söz konusu değildir.” denilmektedir.
Yukarıdaki mevzuat hükümleriyle Sayıştay Temyiz Kurulu kararları birlikte değerlendirildiğinde; 5393 sayılı Kanunun 49 uncu maddesine göre yapılan işlemin bir atama değil görevlendirme olduğu, kadro veya pozisyonlarında istihdam edilme anlamına gelmediği, bu görevlendirmenin memuriyete geçiş, sözleşmeli veya işçi statüsünde çalışma dahil ilgililer açısından herhangi bir hak teşkil etmediği ve belediye meclisinin görev süresiyle sınırlı olduğu düşünüldüğünde, belediye meclisi üyeleri arasından bu şekilde görevlendirilen başkan yardımcısının 4688 sayılı kanun kapsamında kamu görevlisi olarak değerlendirilemeyeceği düşünülmektedir.
6- SONUÇ
Belediye başkan yardımcılığı görevinin iki şekilde tevdi edildiğini, bunların usulünün ve atanma şartlarının birbirinden farklı olduğunu makalemizin ilgili kısımlarında açıklamıştık.
Bu usullerden “Belediye ve Bağlı Kuruluşları İle Mahalli İdare Birlikleri Norm Kadro İlke ve Standartlarına Dair Yönetmelik” ekinde yer alan norm kadro sayısı dikkate alınarak ve 657 sayılı Devlet Memurları Kanununa göre atanan başkan yardımcıları 4688 sayılı kanun kapsamında kamu görevlisi olarak değerlendirileceğinden, bu şekilde atanan memur kadrosundaki belediye başkan yardımcılarının sosyal denge sözleşmelerinden yararlanmaları ve sosyal denge tazminatı almaları mümkündür
5393 sayılı Belediye Kanununun “Norm Kadro ve Personel İstihdamı” başlıklı 49 uncu maddesine göre belediye meclisi üyeleri arasından görevlendirilen belediye başkan yardımcıları; gerek istihdam şekli ve gerekse de özlük hakları açısından 657 sayılı Kanun’a tabi olmadıklarından ve bunlar başkan yardımcılığını görevlendirme şeklinde yürüttüklerinden, bu şekilde görevlendirilen başkan yardımcılarının sosyal denge sözleşmelerinden yararlanmalarının ve sosyal denge tazminatı almalarının mümkün olmadığı düşünülmektedir.
KAYNAKÇA
T.C. Yasalar (25/06/2001). 4688 sayılı Kamu Görevlileri Sendikaları ve Toplu Sözleşme Kanunu. Ankara : Resmi Gazete (24460 sayılı)
T.C. Yasalar (14/07/1965). 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu. Ankara : Resmi Gazete (12056 sayılı)
T.C. Yasalar (03/07/2005). 5393 sayılı Belediye Kanunu. Ankara : Resmi Gazete (25874 sayılı)
Not: Bu makale Mustafa BAYSAL tarafından yazılmış olup BEKAD İKY dergisinin 2015 Eylül sayısında yayımlanmıştır.
