Memurun ve sözleşmeli personelin refakat izni

Devlet memuruna tanınmış önemli izin haklarından birisi de refakat iznidir. Ücretli bir izin türü olan refakat izni sayesinde, memurun bakmakla yükümlü olduğu hasta kimselerle ilgilenmesi mümkün olur. Memurun refakat izni nedir ve hangi şartlarda alınır? Sözleşmeli personelin refakat izni var mı?

Devlet memurunun izin hakları

Devlet memurunun farklı nitelik arz eden izinleri vardır ve bunlardan birisi de refakat iznidir. Memurun diğer izin hakları ise yıllık izin, mazeret izni ve aylıksız izin olarak sıralanabilir.

Bu izin türleri arasında yalnızca aylıksız izin ücretsiz bir izin türü olup diğer izinlerde memurun maaşı ödenmeye devam edilir.

Refakat izni nedir?

Refakat kelime anlamı olarak arkadaşlık etmek ve birlikte bulunmak anlamlarına gelir. Memurun refakat izni de bakımına ihtiyaç duyan birisine bakması için memura verilen bir izin türüdür.

Refakat izni temel olarak memurun bir yakının hastalanması ya da bakıma muhtaç hale gelmesi durumunda verilir.

Memur refakat izni şartları

Memurun refakat izni alması için öncelikle aşağıda sayılanlardan bir yakınının söz konusu olması gerekir:

• Annesi
• Babası
• Eşi
• Çocuğu
• Kardeşi

Ayrıca yukarıda sayılan kimselerin memurun bakmakla yükümlü olduğu bir kimse olması ya da memur bakmakla yükümlü olmasa bile, refakat etmediği takdirde hayatının tehlikeye girmesi şarttır.

Yukarıdaki yakınlarından birisinin başına aşağıdaki durumlardan birinin gelmiş olması da gerekir:

• Ağır bir kaza geçirmesi
• Tedavisi uzun süren bir hastalığının bulunması

Bunlara ek olarak yukarıdaki hallerin sağlık kurulu raporuyla belgelendirilmesi de şarttır.

Refakat izni süresi

İşte yukarıdaki şartları taşıyan memura, maaşı ödenmeye devam edilerek, 3 aya kadar refakat izni verilir. Bu üç ayın sonunda, yine sağlık raporuyla belgelenmek şartıyla 3 ay daha refakat izni verilmesi mümkündür.

Refakat izni yetmezse ne olur?

Görüldüğü üzere memurun refakat izni alma hakkı en çok 6 ay olup bunun üzerinde bir süre için refakat izni verilmez.

Ancak memurun, yakınına bakmak için izne ihtiyacı 6 aydan sonra da devam edebilir. Bu durumda devreye ücretsiz izin hakkı girer ki; 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu’nun 108’inci maddesine göre, bu 6 aylık sürenin ardından memurun, yine sağlık raporuyla belgelendirmek şartıyla, 18 aya kadar ücretsiz izin alması mümkündür.

Refakat izninin esasları

Esasen 657 sayılı Kanun’un 105’inci maddesinde düzenlenen refakat izni hakkında esaslar ise Devlet Memurlarına Verilecek Hastalık Raporları ile Hastalık ve Refakat İznine İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmeliğin 10’uncu maddesinde düzenlenmiştir.

Refakat izni raporunda bulunması gerekenler

Yukarıdaki yönetmelik maddesinde refakat izninin esasları izah edilmiş ve refakat iznini kullanmaya esas sağlık raporunda nelerin yer alması gerektiği de sayılmıştır. Buna göre; refakat izni raporunda aşağıdaki bilgilerin yer alması gerekir:

• Refakati gerektiren tıbbi sebepler
• Refakat edilmediği takdirde hayati tehlike bulunup bulunmadığı
• Sürekli ve yakın bakım gerekip gerekmediği
• Refakat süresi (3 ayı geçemez)
• Varsa, refakatçinin sahip olması gereken özel nitelikler

Refakat izni kaç defa kullanılır?

Refakat izni, her şeyden önce, aynı kişi ile ilgili olarak ve aynı dönemde tek memur tarafından kullanılabilir.

Örneğin babası rahatsızlanan ve bakıma muhtaç hale gelen iki kardeş memurun ikisinin de aynı dönemde sağlık raporu olarak refakatçi olması mümkün değildir. Bunun tespiti halinde hem ödenen maaş memurlardan birisinden geri alınır hem de disiplin hükümleri devreye girer.

Ancak kanaatimce farklı dönemlerde bu mümkündür. Örneğin baba rahatsızlansa ve memur A sağlık raporu sonucunda toplam 6 ay babasına refakat etse ve fakat örneğin bir sonraki yıl baba tekrar bakıma ihtiyaç duysa, kardeş memur B’nin refakat izni kullanabilmesi gerekir.

Ayrıca bir kişi ve aynı vaka için verilecek refakat izni süresi en çok 6 ay olabilir. Bu durum şöylece özetlenebilir:

• Baba hastalansa ve memur 6 ay refakat izni kullansa, babanın AYNI hastalığı için memur bir daha refakat izni alamaz.
• Baba yine hastalansa; ancak FARKLI bir sebepten kaynaklansa, memur tekrar 6 aya kadar refakat izni kullanabilir. Örneğin ilk seferinde beyin kanaması geçiren babanın, bir sonrakinde ayağının kırılması.
• Baba hastalansa ve memur refakat izni kullansa; sonrasında anne hastalansa, farklı kişi söz konusu olduğu için memurun yine refakat izni kullanabilmesi gerekir.

Refakat izninin erken bitmesi

Memur refakat iznindeyken, refakati gerektiren sebep ortadan kalksa, memurun derhal göreve dönmesi gerekir; aksi takdirde hakkında devamsızlık hükümleri uygulanır.

Refakat izninde memur maaş alır mı?

Evet, refakat izni zaten niteliği itibariyle bir tür ücretli izindir ve refakat izninde olduğu müddetçe memura maaşı ödenmeye devam edilir.

Memurun fiili çalışmasına bağlı olan; ek ders ya da yemek yardımı gibi ödemeleri, memura bu süre boyunca ödenmeyecektir.

Sözleşmeli personelin refakat izni

Buraya kadar yazılan her şeyin dayanağı 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu’nun 105’inci maddesi olup bu kanun maddesinin sadece memurları kapsadığı açıktır.

Nitekim sözleşmeli personelin izin hakları Sözleşmeli Personel Çalıştırılmasına İlişkin Esaslar ile düzenlenmiş olup sözleşmeli personelin refakat izni için bu mevzuata bakılması gerekir.

Tam da bu nedenle, uzun yıllar boyunca sözleşmeli personele refakat izni verilmemiş, bu konu defalarca dava konusu olmuş ve sonunda Danıştay içtihat ortaya koyarak, sözleşmeli personelin de memurlara tanınan bu haktan kıyasen yararlanabileceği kuralını getirmişti.

Konu ile ilgili bir Danıştay kararının ilgili kısmı şöyleydi:

“… Buna göre, sözleşmeli personel statüsü, her ne kadar 657 sayılı Yasa’da belirtilen istihdam şekillerinden birisi olsa da, bu statüde istihdam edilen personelin özlük ve sosyal hakları yine aynı Yasa’nın 4/B maddesinin verdiği yetkiye dayanılarak Bakanlar Kurulunca çıkartılan Sözleşmeli Personel Çalıştırılmasına İlişkin Esaslar’da belirlenmiş, diğer bir ifade ile Yasa’nın 4/B maddesi uyarınca çalıştırılan sözleşmeli personelin özlük hakları yönünden memurlardan farklı düzenlemeler yapılması mümkün hale getirilmiştir. Dolayısıyla, memurlarla aynı işi yapsalar da 657 sayılı Yasa gereğince aynı hukuksal durumda olmamaları nedeniyle özlük haklarının farklı olarak belirlenmesi mümkün olan sözleşmeli personelin istihdam koşulları ile ilgili olarak, Sözleşmeli Personel Çalıştırılmasına İlişkin Usul ve Esaslar’da, 657 sayılı Yasa’nın memurlar için öngördüğü koşullardan farklı düzenlemelere gidilmiş, söz konusu Esaslar’da, bu Esaslarda hüküm bulunmaması halinde 657 sayılı Yasa’nın memurlar için öngördüğü düzenlemelerin uygulanacağı yolunda bir hükme de yer verilmemiştir. Ancak, 657 sayılı Yasa’nın 4/B maddesi ile ilgili uyuşmazlıkların yargı mercilerince çözümünde, 657 sayılı Yasa’nın memurlarla ilgili hükümleri doğrudan uygulanamasa bile, bu hükümlerin referans olarak alınacak bir norm niteliği taşıdığı kuşkusuzdur…

… Bu doğrultuda, davacının kural olarak 657 sayılı Kanunun 105. maddesinde düzenlenen refakat izni hükmü ile tanınan imkandan yararlanması mümkün olmakla beraber, davacının başvurusunun ve başvuruya esas alınan raporun 657 sayılı Kanunun 105. maddesi ile Devlet Memurlarına Verilecek Hastalık Raporları ile Refakat İznine İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmeliğin 10. maddesi hükümlerinde yer verilen şartlar çerçevesinde değerlendirilmek suretiyle uyuşmazlığın çözülmesi gerekmektedir…” (İdari Dava Daireleri Kurulu, 2017/2483 K.)

Sözleşmeli personelin refakat izni artık var!

Yukarıdaki karardan sonra ve nihayet yıllar sonra 2018 yılında yapılan bir değişiklikle Sözleşmeli Personel Çalıştırılmasına İlişkin Esaslar’ın 9’uncu maddesine refakat izni eklendi.

Maddenin ilgili kısmı şu şekildedir:

Sözleşmeli personelin, bakmakla yükümlü olduğu veya sözleşmeli personel refakat etmediği takdirde hayatı tehlikeye girecek ana, baba, eş ve çocukları ile kardeşlerinden birinin ağır bir kaza geçirmesi veya tedavisi uzun süren bir hastalığının bulunması hallerinde, bu hallerin sağlık kurulu raporuyla belgelendirilmesi şartıyla, istekleri üzerine üç aya kadar ücretli izin verilir. Refakat sebebiyle izin verilmesine esas teşkil edecek sağlık kurulu raporunda; refakati gerektiren tıbbi sebepler, refakat edilmediği takdirde hayati tehlike bulunup bulunmadığı, sürekli ve yakın bakım gerekip gerekmediği, üç ayı geçmeyecek şekilde refakat süresi ve varsa refakatçinin sahip olması gereken özel nitelikler belirtilir.

Sözleşmeli Personel Çalıştırılmasına İlişkin Esaslar’ın 9’uncu maddesi

Üstelik refakat izni şartları da memurların şartları ile ayniyle bir oldu. Böylece, sözleşmeli personelin refakat izni kullanıp kullanamayacağı tartışmaları da kendiliğinden son bulmuş oldu.

ÖNEMLİ BİLGİ: Danıştay Onikinci Dairesinin 23/11/2022 tarihli ve E.:2022/3504 sayılı kararı ile 9’uncu maddede geçen “3 ay” ibaresinin yürütmesi durdurulmuştur. Haliyle, an itibariyle sözleşmeli personele verilecek refakat izninde 3 ay sınırı yoktur.

SONUÇ

Memurun refakat izni, olağanüstü bir durumda ortaya çıkan haklardan birisidir ve memurun bu dönemde hem yakınına bakması hem de maaşını alması sağlanır.

Sözleşmeli personelin de refakat izni hakkı mevcut olup aranan şartlar memurlarda aranan şartlar ile aynıdır.

Refakat izni ile ilgili hatırda tutulması gereken en önemli detay ise, refakat iznini gerektiren durum sona erdiğinde, muhakkak derhal göreve başlanması gerektiğidir.

İşçilerde refakat izni olup olmadığını ise şu yazımdan görebilirsiniz: İşçilerin refakat izni hakkı

Refakat izni hakkında sık sorulan sorular: