Memur doğum sonrası ücretsiz izin hakkı

Devlet memurlarının sahip olduğu haklardan birisi de aylık izin ya da ücretsiz izin hakkı olup bu haklardan birisi de doğum sonrası ücretsiz izin hakkıdır. Gelin, tüm ayrıntılarıyla memur doğum sonrası ücretsiz izin konusuna bakalım.

Doğum sonrası aylıksız izin hakkı

Devlet memurlarının önemli haklarından birisi olan doğum sonrası ücretsiz izin hakkı, yasal dayanağını 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu’nun 108’inci maddesinden alır.

Daha önce bir başka yazımda memurlar için aylıksız izin türlerini tek tek izah etmiştim ve o yazıda doğum sonrası aylıksız izin konusunda da değinmiştim.

Memur doğum sonrası aylıksız izin verilmesindeki temel gerekçe, memurun bebeğiyle ilgilenmesini sağlamak olsa gerekir. Böylece gelecek nesillerin anne şefkatiyle ve ilk büyüme çağında annesiyle beraber büyümesi amaçlanmıştır.

Doğum sonrası aylıksız izin ne zaman başlar?

Kanun’un 108’inci maddesine göre “doğum yapan memura, 104 üncü madde uyarınca verilen doğum sonrası analık izni süresinin veya aynı maddenin (F) fıkrası uyarınca verilen izin süresinin bitiminden” itibaren ücretsiz analık izni verilir.

Karışık ve anlamsız duran bu cümleyi ögelerine ayırırsak, karşımıza şöyle bir cevap çıkacaktır:

• Doğum yapan memur anne, önce doğum sonrası 8 haftalık analık iznini kullanır. Bu dönem maaşın ödenmeye devam edildiği bir dönemdir ve çoğul gebelikte 10 haftaya çıkabilir. İşte bu mazeret izni bittiği anda artık doğum sonrası ücretsiz izin hakkı kullanılabilir.
• İkinci bir ihtimal daha vardır ve buna göre de memur anne yukarıda belirttiğim 8 haftalık mazeret izni bittiğinde ÖNCE “yarım çalışma” hakkını kullanır ve bu hakkı sona erdiğinde doğum sonrası ücretsiz izin hakkını başlatır.

O halde, doğum yapan kadın memurun önünde, doğum sonrası ücretsiz iznini başlatmak için iki alternatif olduğunu ve anne memurun istediği birisini seçebileceğini söyleyebiliriz.

Ayrıca memur bu ücretsiz doğum iznine derhal çıkmak zorunda değildir ve isterse örneğin 23 ay boyunca çıkmayıp sadece son bir ayda ücretsiz doğum iznine çıkabilir.

Doğum sonrası ücretsiz izin ne kadar?

Memur doğum sonrası ücretsiz izin süresi tam olarak 24 ay yani 2 yıldır. Ancak buradaki ayrıntı, 108’inci maddede de ifade edildiği üzere iznin “24 ay’a kadar” olmasıdır.

Bunun anlamı, memurun doğum sonrası ücretsiz izin hakkını illa 24 ay kullanmak zorunda olmadığı ve fakat daha az bir süre kullanmayı da tercih edebileceğidir.

Eşi doğum yapan erkek memurun ücretsiz izin hakkı

Bu hak yalnızca kadın memura değil, aynı zamanda onun eşine de verilmiştir ve eşi doğum yapan erkek memur da 24 aya kadar ücretsiz izne ayrılabilir.

Ancak erkek memurun ücretsiz izin başlangıcı konusunda bir seçimlik hakkı yoktur ve 24 aylık süre doğumdan itibaren işlemeye başlar.

Okuyucular için zor bir soru:

Doğum sonrası ücretsiz iznin bölünmesi

Burada akla şöyle bir soru gelebilir: Memur doğum sonrası ücretsiz izin hakkını tek seferde kullanmak zorunda mıdır?

Kesinlikle hayır. 24 aylık süre içinde kalmak kaydıyla bu izin istenildiği kadar bölünebilir. Bunu uç bir örnekle şöyle somutlaştırabiliriz:

• Kadın memur doğum sonrası ücretsiz izne ayrılsın ve 3 ay sonra görevine başlasın.
• 5 ay çalışıp 2 ay daha izne ayrılsın.
• Görevine tekrar dönüp 1 ay çalışsın ve 8 ay daha izne ayrılsın.
• 2 ay çalışsın ve 3 ay daha izin alsın.

Görüleceği üzere bu memur toplamda 24 aylık zaman diliminde, dört defa ücretsiz izne ayrılmıştır ve bu durum gayet yasaldır. Ancak 24 aylık süre dolduğunda, 24 ayın tamamını doldurmadığı gerekçesiyle bir daha ücretsiz izin alamaz.

Ücretsiz izindeyken doğum yapan memur

Bir başka ihtimal de memurun başka bir sebeple ücretsiz izin kullanırken doğum yapması ya da eşinin doğum yapmasıdır.

Örneğin memur 5 yılını doldurduğu için 1 sene ücretsiz izin hakkını kullanıyor olsun ve bu iznin 10’uncu ayında doğum yapsın.

Bu memurun önünde iki seçenek olacaktır:

• İlk olarak memur analık iznini kullanmayı tercih edebilir ve bu durumda doğumdan sonraki 8 ya da 10 haftalık bu analık izninin bitiminden itibaren 24 ayı aşmamak üzere, talep ettiği süre kadar analık izni memura verilir.
• İkinci ihtimalde memur analık iznini kullanmamıştır. Bu durumda, otomatik olarak, doğumdan sonraki 8 haftanın bitiminden itibaren 24 aya kadar izin hakkı verilir.

Eşi doğum yapan ve kendisi de aylıksız izinde olan memura da doğum tarihinden itibaren 24 aya kadar ücretsiz izin verilir.

Yukarıdaki bilgilerin kaynağı 6 seri numaralı Kamu Personeli Genel Tebliği’dir.

Yeni bir soru daha:

Memur olmadan önce doğum olması halinde ücretsiz izin

Kişi memur olmadan önce doğum yapabilir ve sonra memuriyete başlayabilir. Bu durumda da memurun ücretsiz izin hakkı olacaktır.

Ancak bu hak tıpkı normal durumdaki gibi; doğumdan sonraki 8 haftalık sürenin bitiminden itibaren 24 ayı geçemeyecektir. Eğer kadın memur bir de yarım çalışmadan faydalanırsa, bu defa 24 aylık süre yarım çalışmanın bitiminde başlayacaktır.

Örneğin 2022 Mayıs ayında doğum yapan memur 2023 Mayıs ayında göreve başlasa, memurun yine 24 aya kadar ücretsiz izin alma hakkı olacak ve fakat bu süre doğum tarihinden 8 hafta geçmekle başlayan tarihten itibaren hesaplanacaktır.

Not: Yukarıdaki ifademin nedeni 6 Seri Nolu Kamu Personeli Genel Tebliği olup bu tebliğdeki ifade aynen şu şekildedir:

“… Doğum yaptıktan sonra Devlet memurluğuna ataması yapılan kişiye, göreve başlaması kaydıyla isteği üzerine doğum sonrası sekiz haftalık sürenin veya yararlanması halinde yarım gün izin süresinin bitiminden itibaren yirmi dört aylık sürenin bitimini aşmayacak şekilde, aylıksız izin kullandırılacaktır.

… Devlet memurluğuna atanmadan önce eşi doğum yapan memura isteği halinde doğum tarihinden itibaren yirmi dört aya kadar aylıksız izin verilecektir…”.

SONUÇ

Memurlar için doğum sonrası ücretsiz izin hakkını tüm yönleriyle yukarıda ele aldım. Son olarak vurgulamak isterim ki; bu iznin başlatılması için memurun kurumuna yazılı bir dilekçeyle başvurması yeterlidir.

Memurun doğum sonrası ücretsiz izin hakkı söz konusu olduğunda, idarenin takdir hakkı yoktur. Bir başka deyişle, doğum sonrası ücretsiz izne ayrılmak isteyen memura bu iznin verilmesi yasal bir zorunluluktur.