İsteğe bağlı sigortalılık şartları nedir ve prim miktarı ne kadar?

Kişinin sosyal güvenlik sistemine dahil olması, genelde çalışmasıyla birlikte olur. Çalışmaya başlayan kişi; çalıştığı statüye göre işçi, memur ya da bağkurlu olarak sigortalı olmaya başlar.

Ama bazen çalışmadan da sigortalı olmak mümkündür. Bu imkânı sağlayan ise, isteğe bağlı sigortalılık kavramıdır. Peki isteğe bağlı sigortalılık nedir? İsteğe bağlı sigorta nasıl olur? Şartları nelerdir? Sizin için, tüm yönleriyle açıklamaya çalışacağız.

İsteğe bağlı sigortalılık nedir?

5510 sayılı Kanuna göre isteğe bağlı sigorta; kişinin isteğe bağlı olarak prim ödeyerek, uzun vadeli sigorta kollarına ve genel sağlık sigortasına tabi olmasını sağlayan sigortadır.

5510 öncesinde isteğe bağlı sigortalı olanlar, sağlıktan faydalanma hakkına sahip değilken, 5510 sayılı Kanunla getirilen düzenlemeyle isteğe bağlı sigortalı olanın prim ödeyerek hem uzun vadeli sigorta kollarından hem de genel sağlık sigortasından yararlanması mümkün hale getirilmiştir. Ayrıca isteğe bağlı sigortalılık şartları kısmi zamanlı çalışma, geçici çalışma ve zorunlu sigortalı olmayı gerektirmeyecek şekilde çalışma hallerinde, prim ödenmeyen dönemlere ilişkin isteğe bağlı olarak prim ödenebilmesine olanak sağlanmıştır.

İsteğe bağlı sigortalı olma şartları

İsteğe bağlı sigortalı olmak için aranan temel şartlar şunlardır:

• Türkiye’de ikamet etmek ya da Türkiye’de ikamet etmese bile uluslararası anlaşmalarla isteğe bağlı sigortalı olma hakkına sahip olmak
• 5510 sayılı Kanuna tabi zorunlu sigortalı olmamak. Örneğin işçi, memur ya da bağkurlu olarak çalışmıyor olmak (4a, 4b ve 4c)
• Eğer yukarıdaki statülerden birisine dahil olarak sigortalı çalışılıyorsa, ay içinde 30 GÜNDEN AZ çalışmak ya da TAM GÜN çalışmamak
• Kendi sigortalılığından kaynaklı maaş bağlanmamış olmak. Bunun anlamı yaşlılık ya da malullük aylığı almıyor olmaktır. Ama bağlanan maaşın kendi sigortalılığından kaynaklanmadığı sürekli iş göremezlik geliri alınması ya da ölen sigortalıdan dolayı ölüm aylığı alınması engel değildir.
• 18 yaşını doldurmuş olmak
• İsteğe bağlı sigorta talep dilekçesini doldurarak SGK’ya başvurmak

İsteğe bağlı sigortalılık başvurusu nasıl yapılır?

İlk defa isteğe bağlı sigortalı olunmak isteniyorsa, Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliği ekinde yer alan şu “İsteğe bağlı sigorta giriş bildirgesi”nin doldurulması ve bu belgeyle birlikte kişinin ikametgahının tabi olduğu SGK merkez ya da il müdürlüğüne başvurulması gerekmektedir.

Daha önce isteğe bağlı sigortalılıkları olan ve her hangi bir nedenle ara vermiş olanların ise, yukarıdaki belgeyi tekrar doldurmasına gerek yoktur. Bu durumda olanların, bir dilekçe ile talepte bulunmaları yeterli olacaktır.

Bu dilekçe ya da belge kargoyla ya da adi postayla gönderilirse, isteğe bağlı sigortalılık için başvuru tarihi, evrakın SGK’nın kayıtlarına girdiği tarihi olacaktır. Ama bu belge ya da dilekçe taahhütlü, iadeli taahhütlü ya da APS ile gönderilirse, başvuru tarihi bu kez, postaya veriliş tarihi olacaktır.

İsteğe bağlı sigorta ne zaman başlar?

Yukarıda belirttiğimiz “isteğe bağlı sigorta giriş bildirgesi” ya da talep dilekçesi kurum kayıtlarına ne zaman intikal ederse, bu tarihten 1 gün sonra isteğe bağlı sigortalılık başlayacaktır. Bir üst bölümde de bahsettiğimiz gibi, başvuruyu APS, taahhütlü ya da iadeli taahhütlü yaparsanız, kuruma ne zaman ulaşırsa ulaşsın, evrakınızı postaya verdiğiniz günden bir gün sonra isteğe bağlı sigortalılık başlayacaktır.

İsteğe bağlı sigorta nasıl sona erer?

İsteğe bağlı sigortalılık aşağıdaki hallerde sona erer:

• Yazılı talepte bulunmak
• Aylık talebinde bulunmak
• İkameti yurtdışına taşımak
• Zorunlu sigortalılığa tabi olmak
• Sigortalının ölmesi
• Yurtdışındaki çalışmanın sona ermesi

Yazılı talepte bulunmak, adından da anlaşılacağı üzere sigortalının SGK’ya başvurarak isteğe bağlı sigortalılığını sona erdirmek istediğini beyan etmesinden ibarettir.

İsteğe bağlı sigortalılığı devam ederken SGK’dan aylık/emekli maaşı talebinde bulunulursa ve kişi aylığa veya toptan ödemeye hak kazanırsa, isteğe bağlı sigortalılık sona erecektir.

İsteğe bağlı sigortalı iken, 5510 4a, 4b ya da 4c kapsamında çalışmaya başlayanların isteğe bağlı sigortalılığı, bu şekilde çalışmaya başladıkları günden bir gün öncesi itibariyle sona erdirilmektedir.

Kimler isteğe bağlı sigortalı olabilir?

Bu sorunun cevabını teknik olarak vermiş olsak da, cevabı net bir şekilde tekrarlamak faydalı olacaktır. İsteğe bağlı sigortalılık ancak aşağıda belirtilen kişiler için mümkündür:

• Yukarıda belirtilen; aylık almıyor olmak, 18 yaşını doldurmuş olmak, zorunlu sigortalı olmamak vb. şartları taşıyan herkes
• Ayda 30 günden az 4a statüsünde çalışanlar
• Yurtdışında 4a statüsünde çalışan işçiler
• Gelir vergisinden muaf olan kadınlar

Şimdi bunları tek tek inceleyelim ve hangi şartlarda isteğe bağlı sigortalılığın mümkün olduğunu görelim.

Ayda 30 günden az çalışanların isteğe bağlı sigortalılığı

Ay içinde 30 günden az çalışan ya da tam gün çalışmadığı için toplam çalışma günü 30 günden az olanlar SGK’ya başvurarak, 30 güne kadar olan kısmı isteğe bağlı olarak borçlanabilir.

Bu şekilde eksik günlerini borçlanmak isteyen sigortalı, her gün için kaç lira ödeyeceğini de kendisi belirleyecektir. Prime esas kazancın altı sınırı (brüt asgari ücretin 30’da 1’i) ile üst sınırı (brüt asgari ücretin 7,5 katı) arasında, seçilen günlük primi ne olursa, bunun %32’si isteğe bağlı prim tutarı olacaktır.

Yurtdışında çalışanların isteğe bağlı sigortalılığı

Türkiye ile sosyal güvenlik anlaşması olmayan bir ülkede iş üstlenilmesi ve bu ülkeye çalıştırılmak üzere işçi götürülmesi halinde, bu işçiler hakkında sadece kısa vadeli sigorta ve genel sağlık sigortası hükümleri uygulanmaktadır. Bir başka deyişle bu işçilerden uzun vadeli sigorta primleri (emeklilik vb.) kesilmemektedir.

Hal böyle olunca; ülkemizle sosyal güvenlik anlaşması bulunmayan bir ülkeye götürülen işçi, burada çalıştığı günler için isteğe bağlı sigortalı olabilmektedir. Bunun için ise, yine prime esas kazancın alt sınırı ile üst sınırı arasında dilediği bir tutarın %20’sini isteğe bağlı sigorta primi olarak ödemektedir.

Gelir vergisinden muaf olan kadınların isteğe bağlı sigortalılığı

Ev hanımları; vergi dairesine başvurarak, vergiden muaf işleri hizmet akdine tabi olmaksızın (yani bir işverene bağlı olmadan) sürekli ve kazanç getirici şekilde yaptıklarına dair bir yazı alabilirler. Bu işlerin neler olduğu, 193 sayılı Gelir Vergisi Kanununun 9uncu maddesinin 6ncı fıkrasında sayılmıştır.

İşte örgü, dantel, nakış işi, kilim, boncuk, mantı vb. şeyleri işyeri açmaksızın evde üreterek satan ev hanımları; prime esas kazancın alt sınırının 15 katından başlayarak ve her yıl bir puan artırılarak, 30 katını geçmemek üzere; malullük, yaşlılık, ölüm sigortaları ve genel sağlık sigortası öderler. Bu durumda olanların isteğe bağlı sigorta prim oranı da %32 olacaktır.

Dolayısıyla evde bu şekilde çalışan kadınlar 2019 yılı için 25 gün üzerinden prim ödeyecek ve 30 gün ödemiş gibi kabul edilecektir.

İsteğe bağlı sigortalı 4a mı yoksa 4b midir?

Kural olarak, isteğe bağlı sigortalı olan kişi bağkurlu yani 4b olarak kabul edilir. Ama kısmi süreli çalıştığı ve ay içinde 30 günden eksik prim günü bildirildiği için aradaki günleri borçlanan kısmi süreli çalışanlar ile yurtdışına götürülen işçiler yine 49 olarak kabul edilirler.

İsteğe bağlı sigorta primleri 2019 yılı için ne kadar?

İsteğe bağlı sigortalı olan birisi; prime esas kazancın alt sınırı ile üst sınırı arasında dilediği bir rakamı prim olarak belirleme hakkına sahiptir.

2019 yılı için prime esas kazancın GÜNLÜK alt sınırı 85,28 TL ve üst sınırı ise 639,60 TL’dir. O halde aşağıdaki kişiler için günlük ve aylık belirlenebilecek en az isteğe bağlı sigorta primleri şu şekilde olacaktır:

• Ayda 30 günden az çalışanlar ve diğer isteğe bağlı sigortalılar için %32 oranı üzerinden EN AZ günlük 27,29 TL ve aylık EN AZ 818,70 TL.
• Yurtdışına çalışmaya götürülen ve Türkiye ile sosyal güvenlik anlaşması olmayan ülkede çalıştırılan işçiler için %20 oranı üzerinden EN AZ günlük 17,06 TL ve aylık EN AZ 511,68 TL.
• Evde vergi muafiyeti alarak çalışan ev hanımları için ise 2019 itibariyle aylık 682,24 TL

SONUÇ

İsteğe bağlı sigortalılığın hangi hallerde mümkün olduğunu yazımız içinde açıkladık. İsteğe bağlı sigortalılığın kural olarak bir tür Bağkur sigortalılığı olduğunu, istisnai hallerde 4a kapsamında değerlendirildiğini unutmayın.

Bir başka deyişle; hiçbir işte çalışmayan, emekli maaşı vb. geliri olmayan ve 18 yaşını doldurmuş bir bireyseniz, isteğe bağlı sigortalı olabilirsiniz. Ancak bu sigortalılığınız 4b yani Bağkur olarak kabul edilecek ve bu ise emeklilik şartlarınızı zorlaştıracaktır.

Zaten 4a yani işçi olarak çalışmaktayken aylık 30 güne tamamlamak için isteğe bağlı sigortalı olan “kısmi süreli çalışanlar” ile, yurtdışına götürülen işçiler ise halihazırda 4a yani SSK olarak görülmeye devam edecektir.

İsteğe bağlı sigortalı olma şartlarına sahipseniz, kanunca belirlenmiş alt ve üst sınırlar arasında olmak şartıyla, dilediğiniz rakamı prime esas kazanç olarak belirleyebilir ve böylece isteğe bağlı sigorta priminizi ödeyerek emeklilik planları yapabilirsiniz.