Fiili hizmet zammını eminim, birçoğunuz daha önce duymuştur. Çalışanların emeklilik süreleri bakımından önem arz eden bu kavramı sizin için her yönüyle ele aldık.
Bu yazıda şu soruların cevabını bulabileceksiniz: Fiili hizmet zammı nedir? Hangi çalışanlar bu kapsamdadır? Fiili hizmet zammı ne işe yarar?
Fiili hizmet zammı nedir?
Fiili hizmet zammı; bazı çalışanların, belirli işyerlerinde veya işlerde yaptıkları her 360 günlük çalışmalarına karşılık, belirli günler kadar ekstradan prim eklenmesidir.
Bir başka deyişle; örneğin 360 günlük primi olan bir çalışana, fiili hizmet zammında tabi olduğu için 60 gün prim eklenmesi ve bu çalışanın böylece fazladan prime sahip olmasıdır.
Fiili hizmet zammı kimlere verilir?
Elbette sorulması gereken ilk soru budur. Bu sorunun cevabını ise 5510 sayılı Kanunun 40ıncı madesinde buluyoruz. Bu maddede sayılan işler ve işyerleri zaman zaman güncellenebildiği için, sorunun cevabını arayan bir kişinin ilgili kanun maddesini mutlaka incelemesi gerekir.
Ama ondan da önce şu bilgiyi vermemiz gerekir ki; kişinin her şeyden önce 5510 4/a ya da 4/c kapsamında çalışıyor olması; yani işçi ya da memur olması gerekir.
Şu anda mevcut olan tabloyu aşağıya ekliyoruz:
Fiili hizmet zammı verilecek olan kişi belirlenirken, sadece yapılan iş ya da sadece işyeri esas alınmaz. Kişinin hem tabloda belirtilen işyerinde çalışması ve hem de belirtilen işi fiilen yapması gerekir. Ayrıca bu çalışanın işçi ya da memur olarak çalışıyor olması şartı da aranır.
Örneğin tablodaki gibi bir çimento fabrikasında çalışan bir özel güvenlik görevlisi fiili hizmet zammında yararlanamayacağı gibi; otomatik fırında pişirme işinde çalışan ama bu işi bir ekmek fırınında yapan işçi de bu haktan faydalanamayacaktır.
Tablodaki işleri ara sıra yapanlar ne olacak?
Öyle ya; tabloda belirtilen bir işyerinde ve belirtilen bir işi bazen yapan ve bazen de başka işleri yürüten işçiler olabilir. Bunlar da fiili hizmet zammından yararlanabilecek ama bu işlerde fiilen çalıştıkları süre oranında ek hizmet süresi alabilecektir.
2008’den önce fiili hizmet zammından yararlananlar ne olacak?
5510 sayılı Kanunun 2008’de yürürlüğe girmesinden önce, fiili hizmet zammı 506 sayılı mülga Kanuna göre belirleniyordu. Ancak yeni kanunla birlikte, hangi işlerin ya da işyerlerinin kapsama alınacağı konusunda değişiklikler yapıldı.
506 sayılı Kanun zamanında fiili hizmet zammından yararlanan; ancak 5510 sayılı Kanun’da bu kapsamda olmayan işler ve çalışanlar; 01/10/2008 tarihinden bu yana, fiili hizmet zammından faydalandırılmamaktadır.
İşyerinin fiili hizmet süresi zammı kapsamında olup olmadığının tespiti
Hangi işyerlerinin filli hizmet süresi kapsamında olduğu net bir şekilde belirlenmiş olsa da, işyerinin durumuyla ilgili tereddüt olabilir.
Eğer işyeri, bu kapsamda olup olmadığı konusunda tereddüt yaşıyorsa, süreç şu şekilde işleyecektir:
- 5510 4/a kapsamında yani işçi çalıştıran işyeri için başvuru yeri, işyerinin bağlı olduğu sosyal güvenlik il müdürlüğü ya da merkez müdürlüğü olacaktır.
- 5510 4/c kapsamında yani memur çalıştıran kamu idareleri ise başvurularını, Ankara’daki SGK Sigortalı Tescil ve Hizmet Daire Başkanlığına yapacaktır.
- SGK başvuruyu değerlendirecek, varsa önceki müfettiş raporlarını inceleyecek, diğer evrakları tetkik edecek ve hatta gerek duyarsa SGK denetim elemanları vasıtasıyla yerinde tespit yaptırarak kararını verecektir.
- Karar, ilgililere yazılı olarak bildirilecektir.
Hem işçi hem memur olarak çalışanların fiili hizmet zammı
Bunu bir örnekle açıklamak daha doğru olacaktır. Bir üniversitede 5510 4/c kapsamında yani memur statüsünde çalışan bir öğretim görevlisi, aynı zamanda özel sektörde ve basın kartına sahip olarak çalıyor olsun.
Normalde basın kartına sahip çalışanlar fiili hizmet zammı kapsamına yer alsa da, hem memur hem de işçi olarak sigortalılığı olan kişi için 5510 4/c hizmeti yani memurluğu esas alındığından, bu çalışanın fiili hizmet zammından faydalanması mümkün değildir.
360 günden az olan çalışmalar nasıl hesaplanır?
Yukarıda da belirttiğimiz gibi, fiili hizmet zammı her 360 günlük çalışma için verilmektedir. Sigortalı için hesap yapılırken, 360 günün altında olan kısımlar için kısmi hesaplama yapılacaktır.
Örneğin her 360 gün için 60 gün fiili hizmet zammı alacak olan işçinin 330 günlük çalışması için 330*60/360 hesaplaması ile 55 gün fiili hizmet zammı uygulanacaktır.
Eğer bu hesaplamada bulunan rakam küsuratlı çıkarsa, tama tamamlanır. Örneğin kısmi hesap sonucunda filli hizmet zammı 622,58 çıkarsa 623 olarak kabul edilir.
Sigortalılık süresine eklenecek prim sayısı
Burada kanun bir takım sınırlamalar öngörmüştür. Buna göre, kişi fiili hizmet zammına tabi olarak ne kadar çalışmış olursa olsun; eklenecek olan prim gün sayısı belirli bir rakamı geçemeyecektir. Bu sınırlamalar şu şekilde belirlenmiştir: (Yer altı işleri çalışanları bu sınırlamalara tabi değildir.)
- Tablonun 13 ve 14üncü sırasındaki çalışanlar için, en çok 8 yıla kadar fiili hizmet zammı eklenebilir. (Türk Silahlı Kuvvetlerinde, emniyette ve polislik mesleğinde, Milli İstihbarat Teşkilatında)
- Tablonun diğer bölümlerindeki sigortalılar için en çok 5 yıl fiili hizmet zammı eklenebilir.
- Tablonun 10uncu sırasında yer alan yer altı işleri için her hangi bir sınırlama söz konusu değildir.
Bir örnekle somutlaştıralım. Asit üretimi yapan fabrikada çalışan sigortalının bu kapsamdaki gün sayısı 9.000 olsun. Normalde bu işçiye çalışmış olduğu her yıl için 90 gün yani toplamda 2.250 gün ilave edilmesi gerekir. Ancak kanun gereği üst sınır 5 yıl yani 1.800 gün olduğu için, sigortalının 450 günü adeta boşa gidecektir.
Emeklilik yaş haddinin indirilmesi
Şu ana kadar açıkladığımız gibi, fiili hizmet zammına tabi bir çalışana fazladan prim eklenecektir. Ancak bu sigortalılara sağlanan bir avantaj daha vardır: Emeklilik yaşının düşürülmesi.
Sigortalının fiili hizmet zammı olarak ekstra aldığı primlerin yarısı, emeklilik yaş hadlerinden indirilmektedir. Ancak burada da 3 yıl üst sınır olarak belirlenmiştir. Buna göre;
- Sigortalının kazandığı ve hizmet süresine eklenen toplam prim günü belirlenir.
- Bu prim gününün yarısı bulunur. (Milletvekilleri ile bakanlarda sürenin tamamı esas alınır.)
- Bulunan sayı, sigortalının emeklilik yaşından düşülür.
- Emeklilik yaşından düşülebilecek en yüksek rakam 3’tür.
- Tablonun 10 numaralı sırasında yer alan yer altı işlerinde çalışanlar için bu kurallar geçerli değildir. Yani bu çalışanların prim sürelerinin tamamı esas alınır ve 3 yıl süresi de uygulanmaz.
Yukarıdaki yaş haddi indiriminden yararlanmak için bir şart daha vardır. Buna göre; bu indirimden faydalanmak için, çalışanın tabloda belirtilen işlerde en az 3600 gün priminin de bulunması gerekir. (Yer altı işlerinde bu süre 1800 gündür.)
Bir örnekle durumu somutlaştıralım. Çalışanın 1600 gün alüminyum fabrikasında, 900 gün çimento fabrikasında ve 1100 gün de yer altı maden ocağında çalışması olsun. Tamamının toplamı 3600 gündür ve yaş indirimi hesaplanırken; madendeki çalışma 1800 günü altında olduğu için hesaplama diğerlerine göre yapılacaktır.
Bir istisna olarak şunu söylememiz gerekir ki; yürürlükten kaldırılan 506 sayılı Kanun kapsamında fiili hizmet zammından faydalanmaktayken, 5510 sayılı yasa ile kapsam dışına çıkarılan bir sigortalı için 3600 gün şartı aranmayacaktır. Örneğin bu sigortalının 506 sayılı Kanun dönemindeki fiili hizmet kapsamında prim gün sayısı 1500 bile olsa, itibari hizmet süresinden faydalanması mümkün olacaktır.
Fiili hizmet zammının maaşa etkisi var mı?
Fiili hizmet süresi zammı tamamen emekliliğe yönelik bir uygulamadır. Böylece sigortalının hem prim gün sayısı artar hem de emeklilik yaş haddi aşağıya çekilmiş olur.
Dolayısıyla fiili hizmet zammına tabi bir işte çalışıyor olmanın, çalışanın almakta olduğu maaşa hiçbir etkisi olmayacaktır.
Fiili hizmet zammının emekli maaşına etkisi var mı?
Bu sorunun cevabı, dolaylı olarak evet’tir. Çünkü sigortalının fiili hizmet zammından faydalanmış olması, ona tek başına, emeklilik maaşı bakımından bir avantaj sağlamaz.
Ama emekli maaşının hesaplanmasında, ödenmiş bulunan sigorta prim günleri ve miktarı esas alındığından, sigortalının ne kadar çok prim günü varsa emekli maaşı da o kadar çok olacaktır. Şu yazımıza da göz atabilirsiniz: mustafabaysal.com/ne-kadar-emekli-maasi-alirim-4a-icin-emeklilik-maasi-hesaplama-ornegi
Filli hizmet zammından faydalandığı için fazladan prim kazanan işçinin emekli maaşı da, haliyle bu prim artışına bağlı olarak bir miktar artacaktır.
SONUÇ
Fiili hizmet zammı ile ilgili esasları, yukarıda ayrıntılarıyla açıkladık. Bu nedenle tekrar, aynı hususlara değinmek istemiyoruz. Ama fiili hizmet zammıyla ilgili bilmeniz gereken temel noktaları şu şekilde sıralayabiliriz:
- Fiili hizmet zammı, her çalışana verilmemektedir.
- Öncelikle işçi ya da memur olarak çalışmak gerekir.
- Sonrasında, 5510 sayılı Kanununun 40ıncı maddesinde yer alan tabloda belirtilen işyerlerinde çalışmak ve belirtilen işleri fiilen yapıyor olmak gerekir.
- Fiili hizmet zammı kapsamında olan sigortalıya, bu durumun 2 temel yararı vardır.
- İlk olarak; sigortalıya, bu kapsamda geçirdiği her 360 gün için belirli oranda sigorta primi ekstradan eklenir. (60, 90 ya da 180 gün gibi)
- Ayrıca belirli şartların sağlanması halinde, bu sigortalıların emeklilik yaşları da aşağı çekilmektedir.
Fiili hizmet zammından faydalanmak için hem belirtilen işyerinde çalışmanız ve hem de belirtilen işi yapıyor olmanız gerektiğini unutmayın. Eğer bu işyerlerinden birinde çalışıyor ve bu işlerden birini yapıyor; ancak fiili hizmet zammından faydalanamıyorsanız, meslek kodunuz SGK’ya yanlış bildirilmiş olabilir. İşyerine başvurarak doğru kod ile bildirimde bulunulmasını sağlayabilirsiniz.
