Aile yardımı ödeneği nedir ve nasıl hesaplanır?

Aile yardımı ödeneği 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu ile getirilen önemli haklardan birisidir ve bu sayede memur, eşi ve çocukları için belirli bir miktarda yardımı her ay alır. Peki, ama aile yardımı ödeneği nedir ve aile yardımı ödeneği 2024’te ne kadardır?

Aile yardımı ödeneği nedir?

Adından da anlaşılacağı üzere aile yardımı ödeneği, memura ailesi için yapılan ödemeyi ifade eder. Elbette burada öncelikle, bu ödemeye esas olacak aile kavramını ve ailenin kimleri kapsadığını bilmek gerekir.

Aile yardımı ödeneği kimlere verilir?

657 sayılı Devlet Memurları Kanunu’nun 202’nci maddesinde de açıkça ifade edildiği üzere; evli bulunan Devlet memurlarına aile yardımı ödeneği verilir.

Aile yardımı 2024’te ne kadar?

Aile yardımı miktarı gösterge üzerinden belirlenmiş olup böylece her sene memur aylık katsayısı güncellemesi oranında artması sağlanmıştır.

Aile yardımı miktarına esas gösterge rakamları şu şekildedir:

• Eş için 2273 gösterge rakamı
• 72 aya kadar çocuk için 500 gösterge rakamı ve daha büyük çocuk için 250 gösterge rakamı (Engellilik Değerlendirmesi Hakkında Yönetmelik hükümlerine göre en az %40 engelli olan veya Çocuklar İçin Özel Gereksinim Değerlendirmesi Hakkında Yönetmeliğe ekli 3 sayılı tabloya göre %40 üzerine denk özel gereksinim durumu olan çocuklar için yukarıdaki rakamlar YÜZDE ELLİ artırımlı uygulanır.)

Yukarıda eş için aile yardımı ödeneğine esas gösterge 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu’nun 202’nci maddesinde 1500 görünse de bu rakam yerine 2273 rakamını almamın bir sebebi var.

Kamu görevlilerinin geneline ilişkin 6’ncı toplu iş sözleşmesinin ikinci kısmının birinci bölümünün 46’ncı maddesi ile eş için aile yardımı gösterge rakamını 2273’e çıkarmıştır.

Böylece eş ve çocukları için aile yardımı tutarları 2024 yılında şöyle olmuştur:

Eş için	1.729,46 TL
72 ay ve daha küçük çocuk için	380,44 TL
72 ay ve daha küçük ENGELLİ çocuk için	570,65 TL
72 aydan büyük çocuk için	190,22 TL
72 aydan büyük ENGELLİ çocuk için	285,33 TL

Aile yardımı ödeneklerinin en güncel halini Hazine ve Maliye Bakanlığı’nın şu sayfasından her zaman kontrol edebilirsiniz: https://www.hmb.gov.tr/bumko-maas-istatistikleri-verileri

Memur aile yardımı şartları

Memurun aile yardımı ödeneği alması için haliyle öncelikle ailesinin olması gerekir. Bunun haricinde şu iki şartın da sağlanması şarttır:

• Eş çalışmıyor olmalıdır ya da herhangi bir sosyal güvenlik kuruluşundan aylık almıyor olmalıdır.
• Çocuğun doğmuş olması

Şimdi bu şartı daha detaylı ele alalım.

Aile yardımı ödeneğinde eş kavramı

Her şeyden önce şunu rahatlıkla söyleyebiliriz ki; memur evli ise ve eşi çalışmıyorsa ve herhangi bir emekli maaşı almıyorsa, bu eş için aile yardımı ödeneği alınır.

Burada akla gelebilecek ve kafa karıştırabilecek muhtemel sorular şunlar olabilir:

• İsteğe bağlı sigortalı eş için aile yardımı ödeneği alınır mı?
• Evde imal ettiği ürünleri işyeri açmadan satan eş için aile yardımı ödeneği alınır mı?

İsteğe bağlı sigortalı olan eş için aile yardımı ödeneği

5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’nun 50’nci maddesinde düzenlenen isteğe bağlı sigorta kavramı düzenlenmiştir. Madde içeriğinden de anlaşılacağı üzere kişi herhangi bir işte çalışmadığında isteğe bağlı sigortalılık yaptırabileceği gibi bir ayda 30 günden az çalıştığında da isteğe bağlı sigortalılık yaptırabilmektedir.

Buradan da anlaşılmaktadır ki; eşin isteğe bağlı sigortalı olması tek başına bir anlam ifade etmez ve bu sigortalılığın fiili hali araştırılarak karar vermek gerekir. Eğer isteğe bağlı sigortalı eş hiç çalışmıyorsa eş yardımı alınabilirken; isteğe bağlı sigortalı eşin bir gün bile olsa menfaat karşılığı çalışması varsa eş yardımı alınamayacaktır.

Eğer bu eş bazı aylar hiç çalışmıyor ve fakat bazı aylar 30 günden az çalışıyorsa; çalışmadığı aylarda aile yardımından yararlanmalı ve çalıştığı aylarda yararlanmamalıdır.

Evde imal ettiği ürünleri satan eş için aile yardımı

Evde imal ettiği ürünleri işyeri açmaksızın satan kadınlar 193 sayılı Gelir Vergisi Kanunu’nun 6’ncı maddesi kapsamında gelir vergisinden muaf tutulmuş olup bu kadınlar için 5510 sayılı Kanun’un geçici 16’ncı maddesi ile isteğe bağlı sigortalı olma imkânı getirilmiştir.

Ancak bu kadınların evde bir faaliyet yürüterek geliri sağlayıcı bir iş yürüttükleri açık olduğundan, bu durumdaki eş için aile yardımı ödeneği almak mümkün olmaz.

İmam nikahlı eş için aile yardımı

Aile yardımı ancak resmi nikahlı eş için ödenebilir. Aksi kabul edilseydi, bunun suiistimal edilmesi mümkün olabileceği gibi, resmi nikah harici bir birlikteliğin taraflarının yasal olarak “eş” kabul edilmesi de zaten mümkün değildir.

Yetim aylığı alan eş için aile yardımı ödeneği

Eşin yetim aylığı alması demek, bir sosyal güvenlik kuruluşundan aylık alması demektir. 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu’nun 202’nci maddesinde aile yardımı ödeneği şartları arasında “eşin herhangi bir sosyal güvenlik kurumundan aylık almaması” sayıldığına göre, yetim aylığı alan eş için aile yardımı ödeneğinden faydalanmak mümkün olmayacaktır.

İşsizlik maaşı alan eş için aile yardımı ödeneği

İşsizlik maaşı da ilk bakışta, bir sosyal güvenlik kuruluşundan alınan aylık gibi görünebilir; ancak niteliği itibariyle işsizlik maaşı geçici bir ödemeyi ifade eder.

Şöyle ki; kişi işsiz kaldığında ödenen işsizlik maaşı belirli şartlara bağlı olan ve bu kimse çalışmaua başladığı anda kesilen bir ödeme türüdür. Böylece işsizlik ödeneğinin geçici bir ödeme olduğunu söylemek mümkün olur.

Gerçekten de hem mülga Devlet Personel Başkanlığı hem de Danıştay benzer görüştedir. Mülga Devlet Personel Başkanlığı 18/11/2013 tarih ve 17743 sayılı görüşünde “işsizlik ödeneğinin 4447 sayılı Kanun hükümleri uyarınca geçici süreli yapılan bir ödeme unsuru olması ve mevzuatımızda aylık olarak tanımlanmaması sebebiyle Devlet memuru statüsünde çalışan personelin işsizlik ödeneği alan eşi için aile yardımı bildirimi verilmesi halinde, eşin durumunda meydana gelen değişikliği takip eden aybaşından itibaren aile yardımı ödeneğinden faydalanılabileceği” ifade edilmiştir.

Bir Danıştay kararında da “… davacının eşinin, 5510 sayılı Kanuna tabi olarak sigortalı çalışmasının sonlanması üzerine almış olduğu işsizlik ödeneğinin geçici bir ödenek olduğu anlaşıldığından, 657 sayılı Kanun’da belirtilen sosyal güvenlik kuruluşundan alınan aylık kapsamına; davacının eşinin aldığı işsizlik ödeneğinin girmediği sonucuna ulaşıldığı…” yönünde karara varılmıştır (12. Daire, 2021/4424 K.).

Aile yardımı ödeneğinde çocuk kavramı

Çocuklar açısından aranan ilk şart yaş ve evlilik ile ilgili olacaktır. Bu kapsamda aşağıdaki çocuklar için aile yardımı ödeneği kesilecektir:

• Evlenen çocuk
• 25 yaşını dolduran çocuk (Kız çocuğu evlenmemişse yaş sınırı uygulanmaz. Benzer şekilde, çalışamayacak derecede malul olan çocuklar için de yaş şartı uygulanmaz.)
• Kendi adına ticaret yapan çocuk
• Menfaat karşılığı bir kişi ya da şirket bünyesinde çalışan çocuk (Öğrenimi sırasında yaz tatilinde vs. çalışan çocuk için kesilmez.)
• Burs alan ya da devlet tarafından okutulan çocuk (6’ncı dönem toplu iş sözleşmesi ile bu çocuklar için de aile yardımı alınması mümkün kılınmıştır.)

Yine tam burada akla birtakım soruların gelmesi muhtemeldir: Yetim aylığı alan çocuk için aile yardımı ödeneği alınır mı?

Yetim aylığı alan çocuk için aile yardımı ödeneği

Hemen yukarıda izah ettiğim üzere, eş için aile yardımının ön şartlarından birisi bu eşin gelir getirici bir faaliyette bulunmuyor olmasıdır.

Benzer bir yaklaşımla çocuk için de “menfaat karşılığı” çalışmama şartı getirilmiştir. Ancak çocuklar için, eşlerde olduğu gibi, sosyal güvenlik kuruluşundan aylık almama şartı bulunmaz. Böyle olunca, yetim aylığı alan çocuk için de aile yardımı alınması mümkün olacaktır.

Üvey çocuk için aile yardımı ödeneği

657 sayılı Devlet Memurları Kanunu’nda aile yardımı ödeneği düzenlenirken öz ya da üvey ayrımı yapılmamıştır.

Nitekim bir Danıştay kararında bu husus “Kanun koyucu, aile yardımı ödeneğine müstahak çocukları belirlerken; öz-üvey ayrımı yapmamış, çocuk üvey de olsa, geçiminin Devlet memuru tarafından sağlanması halinde aile yardımı ödeneğine müstahak görmüştür” şeklinde ifade edilmiştir.

Sözleşmeli personele aile yardımı ödenir mi?

657 sayılı Devlet Memurları Kanunu’nun 202’nci maddesinde aile yardımının memurlara ödeneceği açık bir şekilde ifade edilmiştir.

Ancak 375 sayılı KHK’nın Ek Madde 8’inde yapılan bir düzenlemeyle bu hak sözleşmeli personele de tanınmıştır. Haliyle, sözleşmeli personel de aile yardımı ödeneği almaya, aynı usullerde, hak kazanacaktır.

Geriye dönük aile yardımı olur mu?

Aile yardımının ödenmesi için normal şartlar altında, memurun bu durumu kurumuna bildirmesi gerekir. Özellikle doğum sonrası memur bildirim yaparak bu durumdan kurumunu haberdar etmiş olur ve böylece aile yardımı ödeneği çocuk için de verilmeye başlanır.

Nitekim Merkezi Yönetim Harcama Belgeleri Yönetmeliği’nin 12’inci maddesinde “aylıklarla birlikte ödenen bu yardımın, personelin ilk işe girişinde alınacak Aile Yardımı Bildirimine dayanılarak ödeneceği ve bu bildirimin, personelin aile yardımından yararlanan eş veya çocuk durumunda meydana gelen değişiklikler ile yer değiştirme suretiyle atama halinde yenileneceği” ifade edilmiştir.

İlk bakışta, bu bildirimi yapmayan memurun geriye dönük aile yardımı hakkından yararlanamayacağı düşünülebilir.

Ancak ne 657 sayılı Kanun’da ne de başkaca bir mevzuatta, aile yardımına hak kazanmak için bu bildirimin MUTLAKA verilmesi gerektiği hüküm altına alınmamıştır.

Gerçekten de 657 sayılı Kanun’un 204’üncü maddesinde “memurun, eş için ödenen aile yardımı ödeneğine evlendiği; çocuk için ödenen yardıma da çocuğunun doğduğu tarihi takip eden ay başından itibaren hak kazanacağı” ifade edilmiştir.

100 seri numaralı Devlet Memurları Kanunu genel tebliğinde de “ay başı” ifadesinden her ayın 15’inin anlaşılması gerektiği kayıt altına alınmıştır.

Ayrıca Sayıştay 2. Dairesi de 01/02/2010 tarih ve 553 sayılı ilamında, geriye dönük aile yardımı ödenmesinde hukuka aykırılık görmemiştir.

Not: 6’ncı dönem toplu iş sözleşmesinin ikinci kısmının birinci bölümünün 36’ncı maddesi gereğince, geriye dönük aile yardımı “3 ay”a kadar ödenmektedir. Kanaatimce memur doğum bildirimini yapmayı ihmal etmiş bile olsa, yukarıda açıkladığım nedenlerle, geriye dönük aile yardımı süre kısıtlaması olmaksızın ödenmelidir.

Aile yardımı ödeneğinden vergi kesilir mi?

Aile yardımı ödeneğinin hiç bir vergi ve kesintiye tabi tutulmaksızın ödeneceği 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu’nun 203’üncü maddesinde açıkça ifade edilmiştir.

Boşanma sonrası aile yardımı ödeneği

Boşanma sonrası aile yardımı ödeneği için belirlenmiş bir kesin kural yoktur. 657 sayılı Kanun’un 202’nci maddesine göre; boşanma veya ayrılık durumunda mahkeme bu yardımın hangi tarafa ve ne oranda verileceğini de kararında belirtecektir.

Haksız yere aile yardımı almanın cezası

657 sayılı Devlet Memurları Kanunu’nun 125’inci maddesine göre KINAMA cezasını gerektiren fiillerden birisi de “Eşlerinin, reşit olmayan veya mahcur olan çocuklarının kazanç getiren sürekli faaliyetlerini belirlenen sürede kurumuna bildirmemek” olarak belirlenmiştir.

Aynı maddede AYLIKTAN KESME cezasını gerektiren hallerden birisi de “Görevle ilgili konularda yükümlü olduğu kişilere yalan ve yanlış beyanda bulunmak” şeklinde ifade edilmiştir.

Bu durumda, muhtemel iki senaryoya göre, haksız yere aile yardımı ödeneği alan memura verilebilecek disiplin cezaları ortaya çıkacaktır:

• Memur, örneğin eşinin çalışmaya başladığını kuruma bildirmezse ve bu nedenle EŞİNDEN kaynaklı aile yardımı ödeneği alırsa KINAMA cezası alabilecektir.
• Memur, eşinin ya da çocuklarının durumunu bilerek ve isteyerek kurumuna bildirmezse ve bu nedenle aile yardımı ödeneği alırsa AYLIKTAN KESME cezası alabilecektir.
• Memur, çocuklarının durumunu işverene bildirmezse ve bu hususta bir kastı yoksa, kanaatimce bu memura kınama ya da aylıktan kesme cezası verilemez; çünkü iki fiilin tanımına da bu durum uymaz.

Aile yardımı bildirimi örneği

Merkezi Yönetim Harcama Belgeleri Yönetmeliği ekinde yer alan aile yardımı bildirimi örneğinin EXCEL versiyonunu aşağıdan indirebilir ve dilediğiniz gibi düzenleyebilirsiniz.

Ayrıca hemen aşağıdan da belediyeler başta olmak üzere mahalli idareler için aile yardımı bildirimi örneğini indirebilirsiniz:

SONUÇ

Aile yardımı ödeneği ilk bakışta basit gibi görünse de birtakım özellikli soruları da beraberinde getiren bir mevzudur.

Bu yazımda aile yardımı ödeneğine dair her konuyu tek tek cevaplamaya gayret ettim. Konu ile ilgili başkaca sorularınız varsa, aşağıdaki yorum bölümünden sorabilirsiniz.

Aile yardımı ödeneği hakkında sık sorulan sorular: