14 maddede işverenin haklı nedenle fesih sebepleri

İş Kanunu’nda yer alan fesih türlerinden birisi de haklı fesihtir. Kanun hem işçiye hem de işverene bu hakkı tanımış olup haklı fesih bir tür arızi ya da istisnai fesih türüdür. O halde birlikte bakalım, işverenin haklı fesih sebepleri neler?

İş Kanunu’nda fesih türleri

İş Kanunu temelde iki tür fesih öngörmüştür. Bunlardan ilki bildirimli fesih olarak bilinir ve Kanun’un istediği, adeta tavsiye ettiği fesih türü budur. Tarafların kavgasız gürültüsüz ayrıldığı bildirimli feshin nasıl olduğun şu yazımızda anlatmıştık: https://mustafabaysal.com/bildirimli-fesih-nedir/

İş Kanunu’nun öngördüğü ikinci fesih türü ise yazımızın da konusu olan haklı fesihtir.

Haklı fesih nedir?

Haklı feshin diğer adı derhal fesihtir ve bu konuda genel bilgileri şu yazımdan bulabilirsiniz: https://mustafabaysal.com/derhal-fesih-nedir/

Kısaca özetlemek gerekirse haklı fesih öyle bir fesihtir ki; taraflardan birisi, ihbar süresini beklemeden ve derhal iş akdini sona erdirmek hakkına sahip olur.

Ancak bunun için bazı şartların sağlanması gerekir. İşçiler açısından haklı fesih sebepleri 24’üncü maddede sayılmışken, işverenler bakımından ise 25’inci maddede sayılmıştır.

İş Kanunu 25’inci madde nedir?

İş Kanunu’nun 25 inci maddesinde yer alan sebepler, işverenin haklı nedenle derhal fesih haklarını göstermektedir. Bkz: https://mustafabaysal.com/is-kanununun-25-maddesi-nedir-ve-ne-anlama-gelir/

Bu madde 4 fıkradan oluşur ve bunlardan 3’ünde işveren işçisini derhal (ihbar süresini beklemeden) işten çıkarırken ona kıdem tazminatını da öder.

Ancak maddenin 2’nci fıkrasında yazılı fiiller nedeniyle fesih yaparsa, işveren ihbar sürelerini beklemeksizin ve derhal işçisini işten çıkarabilmekte ve işçisine kıdem tazminatı ödemek zorunda da kalmamaktadır.

Dört fıkrada yazılı fesih sebepleri ise toplamda 14 adettir ve aşağıda fıkralara göre fesih nedenlerini ayırırken, bunları sırasıyla numaralandırmayı da ihmal etmeyeceğim.

İşverenin haklı fesih nedenleri

İşverenin haklı fesih nedenlerini açıklarken önce 1, 3 ve 4’üncü maddeleri açıklayacağım. Böylece 2’nci madde ile bunların karıştırılmasını istemiyorum.

Hemen yukarıda yazdığım üzere 1, 2 ve 4’üncü fıkra gereğince yapılan haklı nedenle derhal fesihlerde işçiye kıdem tazminatının ödenmesi gerekir.

İş Kanunu 25/1 sağlık sebepleri

Aşağıdaki haller meydana geldiğinde, işveren işçisini ihbar süresini beklemeden; ancak kıdem tazminatını ödeyerek derhal işten çıkarabilir:

• İşçinin kastından veya derli toplu olmayan yaşantısından ya da içkiye düşkünlüğünden kaynaklanacak bir hastalığa tutulması ya da engelli hale gelmesi halinde, bu nedenle doğacak olan devamsızlığın art arda 3 iş günü veya 1 ayda toplam 5 iş gününden fazla sürmesi (Fesih nedeni 1)
• İşçinin tutulmuş olduğu hastalığının tedavi edilemez nitelikte olduğunun ve iş yerinde çalışmasında sakınca olduğunun Sağlık Kurulunca belirlenmesi durumunda (Fesih nedeni 2)
• Yukarıdakiler dışında işçinin hastalığı, kaza geçirmesi, doğum yapması ve gebelik gibi hallerinde işveren için iş akdini bildirimsiz fesih hakkı; belirtilen durumların işçinin iş yerindeki çalışma süresine göz önüne alındığında 17. maddedeki ihbar sürelerini altı hafta aşmasından itibarendoğar. Gebelik ve doğum hallerinde bu süre 74. maddedeki sürenin bitmesiyle başlar. Fakat işçinin iş akdinin askıda kalması sebebiyle işe gidemediği süreler için ücreti işlemez. (Fesih nedeni 3)

Yukarıdaki hükümler karışı gibi görünebilir. Sizin için bir kez daha açıklamak istiyorum. Normalde işçinin devamsızlığı belirli şartlar altında zaten haklı fesih sebebidir ki; bunu birazdan açıklayacağım.

Ancak bu fıkra özelinde; işçinin art arda 3 iş günü veya 1 ayda toplam 5 iş gününden fazla devamsızlık yapmasının nedeni “İşçinin kastından veya derli toplu olmayan yaşantısından ya da içkiye düşkünlüğünden” dolayı ise işçinin iş akdi derhal sona erdirilebilir.

Yine yukarıdaki son hükme göre hesaplama ise işçinin ihbar süresine göre yapılır. Örneğin işyerinde 6 yıldır çalışan bir işçinin ihbar süresi 8 haftadır.

Bu işçi hastalansa ve rapor alsa, aldığı raporun 8 hafta + 6 hafta yani 14 haftayı aşması halinde, işveren işçisini işten haklı nedenle çıkarabilir.

Bu artı 6 haftanın hesabının nasıl yapılması gerektiğini şu yazımda anlatmıştım: https://mustafabaysal.com/sik-sik-rapor-alan-iscinin-isten-cikarilmasi/

İş Kanunu 25/3 zorlayıcı sebepler

Bu fıkra çok basit bir cümleden ibarettir. Buna göre; işçiyi işyerinde bir haftadan fazla süre ile çalışmaktan alıkoyan zorlayıcı bir sebebin ortaya çıkması halinde işveren işçisini ihbar süresi kullandırmadan; fakat kıdem tazminatı ödeyerek işten çıkarabilir. (Fesih nedeni 4)

Zorlayıcı neden, doktrinde yapılan birçok tarif de göz önüne alınarak, borcun ifa edilememesine kaçınılmaz bir şekilde neden olan, borçlunun faaliyeti ve/veya işletmesi dışında meydana gelen, öngörülmesi ve karşı konulması mümkün olmayan bir olay şeklinde tanımlanmaktadır. Bkz: https://www.ailevecalisma.gov.tr/media/34051/zeynep-daldal-uzmanlik-tezi.pdf

İş Kanunu 25/4 işçinin gözaltına alınması veya tutuklanması nedeniyle fesih

İşçi tutuklanırsa ya da göz altına alınırsa ve bu nedenle işe gidemediği süre, tabi olduğu ihbar süresini aşarsa; işveren işçisini ihbar süresini beklemeden ve fakat kıdem tazminatını ödeyerek işten çıkarabilir. (Fesih nedeni 5)

Örneğin işçinin kıdemi 2 yıl ve dolayısıyla ihbar süresi 6 hafta olsun. Karıştığı bir olay nedeniyle tutuklanan işçinin tutukluluğu 6 haftayı aştığı anda bu fıkra hükmi devreye girecektir.

İş Kanunu 25/2 ahlak ve iyi niyet kurallarına uymayan haller

Bir daha önemle tekrarlıyorum ki; buraya kadar açıkladığım 1, 3 ve 4’üncü fıkralarda işçiye kıdem tazminatının ödenmesi gerekiyordu.

İşte İş Kanunu’nun 25/2 fıkrasında yer alan “ahlak ve iyi niyet kurallarına uymayan haller” nedeniyle yapılacak fesihte, işçiye kıdem tazminatı ÖDENMEZ.

İşçinin ahlak ve iyi niyet kurallarına aykırı fiilleri şu şekilde sayılmıştır:

• İş akdi yapıldığı sırada sözleşmenin esaslı konularından biri için gerekli özellikler veya şartlar kendinde bulunmadığı halde bu vasıfların kendinde olduğunu ileri sürerek, ya da gerçeğe uymayan bilgiler vererek veya sözler söyleyerek işçinin işvereni yanıltmış olması (Fesih nedeni 6)
• İşçinin, iş veren ya da bunların aile üyelerinden birisinin şerefine ve namusuna dokunacak sözler sarf etmesi ya da benzer davranışlarda bulunması ya da iş veren hakkında şerefini ve haysiyetini kırıcı asılsız ihbarlarda ve isnatlarda bulunması (Fesih nedeni 7)
• İşçinin işverenin başka işçisine karşı cinsel tacizde bulunmuş olması (Fesih nedeni 8)
• İşçinin işverene ya da ailesi üyelerinden birisine ya da işverenin başka bir işçisine sataşması, iş yerine sarhoş olarak ya da uyuşturucu almış olarak gelmesi veya iş yerinde bu maddeleri kullanmış olması (Fesih nedeni 9) Bkz: https://mustafabaysal.com/kavga-eden-iscinin-isten-cikarilmasi-mumkun-mudur/
• İşçinin, işverenin güvenini kötüye kullanması, hırsızlık yapması, işverenin meslek sırlarını ortaya atması gibi doğrulukla ve bağlılıkla uymayan davranışlar göstermesi (Fesih nedeni 10) Bkz: https://mustafabaysal.com/hirsizlik-yapan-iscinin-isten-cikarilmasi/
• İşçinin, iş yerinde, 7 günden çok hapisle cezalandırılan ve cezası ertelenmeyen suç işlemiş olması (Fesih nedeni 11)
• İşçinin işverenden izin almadan veya haklı bir nedene dayanmaksızın art arda iki iş günü veya 1 ay içinde 2 kere herhangi bir tatil gününden hemen sonraki ilk iş günü ya da 1 ay içinde toplam 3 iş günü işine gelmemesi (Fesih nedeni 12) Bkz: https://mustafabaysal.com/devamsizlik-yapan-iscinin-isten-cikarilmasi/
• İşçinin yapmakla yükümlü olduğu görevlerini, kendisine yapması hatırlatılmasına rağmen yapmamakta ısrar etmesi (Fesih nedeni 13)
• İşçinin kendisinin isteği ya da savsaklaması yüzünden iş güvenliğini tehlikeye atması, iş yerinin malı olan ya da malı olmadığı halde eli altında olan makineleri, tesisatları veya başka eşyaları ve maddeleri 30 günlük ücreti tutarıyla ödeyemeyecek derecede kayba ve hasara uğratması (Fesih nedeni 14)

Haklı fesihte 6 iş günlük süre

İş Kanunu’nun 25’inci maddesinin II’nci fıkrasında belirtilen ahlak ve iyi niyet kurallarına aykırılık nedeniyle haklı fesih yapılacaksa, bu feshin 6 iş günü içinde yapılması gerekir.

Aksi takdirde işveren haklı fesih yapma hakkını yitirecektir. İşçinin yaptığı hatalı fiilin onun üzerinde “Demokles’in kılıcı” gibi sallanmaması için getirilen bu 6 iş günlük sürenin hesabında dikkat edilmesi gerekenleri şu yazımda açıklamıştım: https://mustafabaysal.com/hakli-nedenle-fesihte-6-is-gunluk-surenin-onemi/

İşverenin haklı nedenle feshinin sonuçları

Yukarıda yer alan 4 ayrı fıkrada yazılı sebepleri açıklarken, haklı feshin sonuçlarını tek tek yazsam da kafa karışıklığını önlemek adına bir de burada tekrarlamayı uygun görüyorum. Buna göre;

• 25’inci maddenin 1, 3 ve 4’üncü maddelerindeki sebeplerle haklı nedenle derhal fesih yapan işverenin işçisine; ihbar süresi kullandırması yani ihbar tazminatı ödemesi gerekmez ve fakat ona kıdem tazminatı ödemesi gerekir.
• 25’inci maddenin 2’nci fıkrasında yazılı sebeplerle haklı nedenle derhal fesih yapan işveren işçisine hem ihbar süresi kullandırmak yani ihbar tazminatı ödemek zorunda değildir hem de kıdem tazminatı ödemesi gerekmez.

Haklı nedenle fesih nasıl bildirilmeli?

İşveren haklı nedenle fesih bildirimi işçiye mutlaka yazılı olarak yapmalıdır ki; ileride muhtemel bir dava aşamasında bu durumu ispat edebilsin.

Hem işçi hem de işveren için haklı feshin nasıl yapılması gerektiğini açıkladığım şu yazım eminim bu konuda işinize yarayacaktır: https://mustafabaysal.com/isci-ve-isveren-icin-hakli-fesih-rehberi/

SONUÇ

Yukarıda sayılı sebepler ortaya çıktığında; işveren, işçisini bu nedenlere dayanarak derhal işten çıkarma hakkına sahiptir.

Böyle bir durumda işverenin bildirim sürelerine uyma veya ihbar tazminatı ödeme yükümlülüğü, feshin 25’inci maddenin hangi fıkrasına göre yapıldığına göre değişmektedir ki; bu ayrıntıyı hemen yukarıda açıkladım.

Yazıya konu nedenler ortaya çıktığında, bunların gerektiğinde tutanaklarla kayıt altına alınmasının ve işçinin özlük dosyasına işlenmesinin; daha sonra haklı nedenle derhal fesih hakkının kullanılabilmesi için önem arz ettiği de unutulmamalıdır.

İşçi hakkında tutulacak tutanaklarla ilgili önemli bilgileri paylaştığım bir yazımda şuradan ulaşabilirsiniz: https://mustafabaysal.com/isci-tutanaksiz-isten-cikarilabilir-mi/